Turqia, Greqia dhe Qipro janë përfshirë në një luftë fjalësh që po përshkallëzohet shpejt në një shfaqje të forcës ushtarake. Cili është burimi i tyre?
Ashtu si në shumë mosmarrëveshje globale, vendet po grinden pranë njëri-tjetrit për qasjen në burimet natyrore, përkatësisht depozitat e mundshme të gazit dhe të naftës nën detin e Mesdheut.
Dhe siç shkruan Euronews, përcjell Telegrafi, tensionet në Mesdheun Lindor nuk janë asgjë e re, me aleatët e NATO-s dhe fqinjët si Greqia dhe Turqia që vijnë në prag të luftës për një sërë çështjesh në jo më pak se tre raste që nga vitet 1970.
Përpjekjet konkurruese për të drejtat e shpimit në një rajon, i cili ka parë një bum në nxjerrjen e naftës dhe gazit në dekadën e fundit, janë vetëm e fundit, në një seri mosmarrëveshjesh që riparaqiten nëpër dekada.
Por, çfarë ka ndodhur?
Turqia së pari dërgoi një anije shpuese në Mesdhe në maj të vitit 2019 ku kreu testime sizmike dhe shpime eksploruese jashtë bregdetit verior të Qipros, duke e çuar vendin ishull të dënojë atë që e sheh si diçka të paligjshme.
Si përgjigje, BE sanksionoi Turqinë në korrik të vitit 2019, duke zvogëluar ndihmën financiare para-pranimit për vendin për vitin 2020 me 145.8 milionë euro dhe duke ndaluar bisedimet bilaterale të nivelit të lartë.
Duke u thirrur në mosmarrëveshjen, e cila përfshin dy nga vendet anëtare të saj, BE-ja ka vazhduar të tregojë “solidaritet të fortë” me Greqinë dhe Qipron, duke paralajmëruar vazhdimisht Turqinë që të përmbahet nga aktivitetet e shpimit gjatë vitit të kaluar.
Pa u shqetësuar, ministria e jashtme e Turqisë lëshoi një deklaratë në atë kohë duke thënë se sanksionet e BE-së “në asnjë mënyrë nuk do të ndikojnë në vendosmërinë e Turqisë për të vazhduar aktivitetet e saj në Mesdheun Lindor”.
Ndërkohë në qershor, ministri i Jashtëm i Greqisë, Nikos Dendias, përdori një takim me Përfaqësuesin e BE-së për Punët e Jashtme, Josep Borrell, për të dënuar Turqinë dhe për të dekretuar “diplomacinë e saj të paligjshme të armëve”.
Nga fundi i gushtit, Greqia dhe Turqia i kanë vënë forcat e tyre në gatishmëri të lartë, duke vendosur marinat e tyre në Mesdhe dhe duke kryer ushtrime luftarake konkurruese në detin midis Kretës dhe Qipros.
Në përgjigje të krizës në vazhdim, Greqia gjithashtu njoftoi në 26 gusht se do të zgjerojë ujërat e saj territoriale nga 6 milje detare në 12 milje detare, duke braktisur atë që kryeministri Kyriakos Mitsotakis e quajti politikë të jashtme “pasive”.
Dhe ministri i jashtëm gjerman Heiko Maas paralajmëroi të dy vendet se ata ishin “duke luajtur me zjarrin, dhe çdo shkëndijë – sado e vogël – mund të çojë në një katastrofë”.
Po Qipro?
Historikisht, marrëdhëniet midis Greqisë dhe Turqisë kanë qenë të tilla – dhe janë përqendruar kryesisht në Qipro.
Turqia njeh Qipron Veriore, e cila merr rreth 37 për qind të tokës së ishullit, si Republika Turke e Qipros Veriore.
Kombet e Bashkuara e njohin atë si një “territor të Republikës së Qipros që aktualisht është nën okupimin turk”.
Qipro dhe Turqia nuk kanë pasur marrëdhënie diplomatike zyrtare që nga viti 1974.
Çfarë lidhje ka kjo me gazin?
Mosmarrëveshja ka hapur plagë të vjetra sepse zona ku Turqia fillimisht dërgoi anije përfshin ujërat në brigjet veriore të ishullit.
Qiproja dhe BE e konsiderojnë veriun të jetë pjesë e Republikës së Qipros dhe ujërat që e rrethojnë atë të jenë pjesë e Zonës Ekskluzive Ekonomike (EEZ) që do të thotë se vendet e BE-së kanë të drejtën ekskluzive të peshkimit, stërvitjes dhe kryerjes së aktiviteteve të tjera ekonomike.
Por ndërsa Turqia njeh Qipron Veriore si të pavarur, me EEZ-in e saj, Ankaraja thotë se është brenda të drejtave të saj për të stërvitur atje.
Duke komentuar në maj 2019, në kohën kur filloi mosmarrëveshja, ministri turk i Energjisë, Fatih Donmez, tha: “Turqia do të vazhdojë operacionet e saj në raftin e vet kontinental dhe në zonat ku Republika Turke e Qipros Veriore ka licensuar ‘Turkiye Petrolleri’ pa e ndaluar” .
Ai shtoi se marrëveshjet e njëanshme të bëra midis Qipros dhe vendeve të rajonit që u përpoqën të “vidhnin” të drejtat e Turqisë dhe qipriotëve turq nuk kishin “asnjë vlefshmëri ligjore”.
Deri në gusht të vitit 2020, qëllimi i operacioneve shpuese eksploruese të Turqisë u zgjerua për të përfshirë ujërat në brigjet e jugut të Qipros dhe një zonë më të madhe deti në Mesdheun Lindor midis Qipros dhe Greqisë.
Greqia pretendon se kjo zonë është mbi raftin e saj kontinental dhe në këtë mënyrë ka të drejta ekskluzive për çdo depozitë të mundshme të gazit dhe naftës.
Ndërsa Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan ka njoftuar zbulimin e një fushe shtesë gazi në Detin e Zi më 21 gusht, ajo ka bërë pak për të qetësuar aspiratat e Turqisë në Mesdhe.
Sipas Euronews, gara e energjisë mund të interpretohet si një aspekt tjetër i përpjekjes së presidentit turk Erdogan për të zgjeruar ndikimin e Turqisë përtej kufijve të saj.
Ajo madje ka bërë që disa komentues të sugjerojnë se Erdogan ka përqafuar “frymën osmane”.
Gjatë fushatave elektorale të kaluara, Partia për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) e Erdogan ka përdorur madje parulla të tilla si “pasardhës i osmanëve” për të përshkruar mbështetësit dhe vetë presidentin.
