Vetëm 45 ditë pasi u bë kryeministre, Liz Truss ka njoftuar se do të largohet prej postit të parit të qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar. Deri më tani, kryeministri me mandatin më të shkurtër ishte George Canning, i cili vdiq në gusht të vitit 1827. Ai kaloi vetëm 119 ditë në detyrë.
Truss pasoi Boris Johnson si kryeministre pasi korri një fitore të qartë ndaj Rishi Sunak në një votim të anëtarëve të Partisë Konservatore. Dy ditë më vonë, vdiq mbretëresha Elizabeth II, kombi hyri në një periudhë zie dhe politika normale u pezulluar. Por në fund të javës që filloi me funeralin e mbretëreshës së ndjerë, “farat e vdekjes politike” të Truss tashmë ishin mbjellë me mini-buxhetin e atëhershëm të kancelarit, Kwasi Kwarteng.
Ai përfshinte 45 miliardë funte (51.78 miliardë euro) ulje taksash, të financuara nga huamarrja, gjë që tronditi tregjet financiare dhe shkaktoi një rënie të mprehtë të vlerës së funtes britanike. Qeveria u detyrua shpejt të anulonte planet për të ulur normën më të lartë të tatimit mbi të ardhurat, por trazirat e vazhdueshme të tregut bënë që Banka e Anglisë të ndërhynte për të mbështetur vlerën e obligacioneve qeveritare.
Në javën përpara se Truss të njoftonte se do të jepte dorëheqje, ajo shkarkoi Kwarteng – një mik i ngushtë – dhe u detyrua të pranonte dëmtimin e pjesës tjetër të shkurtimeve të taksave të mini-buxhetit së bashku me agjendën e saj të përgjithshme ekonomike.
Për t’u kujdesur për faturat në rritje të energjisë, kryeministrja kishte vendosur gjithashtu garancinë e çmimit të energjisë, duke thënë se familjet që përdorin një sasi tipike gazi dhe energjie elektrike do të paguajnë 2500 funte në vit. Kjo garanci e shtrenjtë më vonë u zvogëlua nga dy vjet në gjashtë muaj. Ditë pas dite, kontrolli i qeverisë së saj mbi ngjarjet u shpërbë – dhe një numër në rritje i deputetëve konservatorë i kërkuan publikisht dorëheqjen.
Pra, nga erdhi Liz Truss dhe çfarë e bëri atë të shkëlqejë?
Një mbështetëse e flakët e referendumit të BREXIT të 2016-s, e cila e rikrijoi veten si e dashura e krahut të djathtë konservator, ajo filloi rrugëtimin politik si një aktiviste adoleshente Liberal Demokrate.
Por premtimi i saj për t’u kthyer në vlerat themelore konservatore – shkurtimi i taksave dhe tkurrja e rolit shtetit – u ‘përshtat’ mirë me anëtarët e Partisë Konservatore, të cilët e zgjodhën atë në vend të Rishi Sunak në votimin e lidershipit të kësaj vere. Më e rëndësishmja, në sytë e atyre që mendonin se Boris Johnson ishte dëbuar padrejtësisht nga detyra, ajo i qëndroi besnike atij deri në fundin e hidhur, pasi ministrat e tjerë të kabinetit e braktisën.
Mosha: 47; Vendi i lindjes: Oxford; Shtëpia: Londër dhe Norfolk; Arsimi: Shkolla Roundhay në Leeds, Universiteti i Oksfordit; Familja: E martuar me kontabilistin Hugh O’Leary dhe ka dy vajza; Njësia elektorale parlamentare: Norfolk Jugperëndimor
E lindur në Oksford në vitin 1975, Truss e ka përshkruar babanë e saj, një profesor matematike, dhe nënën, një infermiere, si “të krahut të majtë”. Si një vajzë e re, nëna e mori në marshime për Fushata për Çarmatimin Bërthamor, një organizatë që kundërshtoi ashpër vendimin e qeverisë Thatcher për të lejuar instalimin e kokave bërthamore amerikane në RAF Greenham Common, në perëndim të Londrës.
Edhe pse ajo tani është me krenari një konservatore nga Leeds, atëherë ajo ishte një liberale skoceze. Familja u zhvendos në Paisley, në perëndim të Glasgow, kur Truss ishte katër vjeçe. Në një intervistë për BBC, ajo kujtoi duke thirrur “Maggie, Maggie, Maggie – oot, oot, oot”, me një theks skocez, teksa merrte pjesë në marshime.
Familja Truss më vonë u zhvendos në Leeds, ku ndoqi shkollën e mesme shtetërore Roundhay. Ajo ka përshkruar se ka parë “fëmijë që dështuan dhe u zhgënjyen nga pritshmëritë e ulëta” gjatë kohës së saj atje. Disa nga bashkëkohësit e Truss në Roundhay e kanë kundërshtuar rrëfimin e saj për shkollën, duke përfshirë gazetarin e The Guardian, Martin Pengelly, i cili shkroi: “Ndoshta ajo po përdor në mënyrë selektive edukimin e saj dhe po trazon rastësisht shkollën dhe mësuesit që e kanë ushqyer atë, për përfitime të thjeshta politike”.
Një shok shkolle i Roundhay, i cili nuk donte të tregonte emrin, i tha BBC-së: “Ishte një shkollë vërtetë e mirë, mësues vërtet mbështetës. Shumë prej nesh kanë shkuar në universitete të mira dhe karriera të mira”. Edhe pse nuk është pjesë e grupit të saj të miqësisë, ai ka kujtime të qarta për Truss- e re.
“Ajo ishte studente mjaft e mirë, serioze”, thotë ai, me një “ndërgjegje të rëndë shoqërore” dhe pjesë e një grupi që merrej me ambientalizëm.
“Më kujtohet një udhëtim shkollor në Sellafield dhe ajo bënte pyetje të vështira gjersa bënte një grilë në skarë. Më kujtohet shumë qartë”, shtoi ai.
Në Universitetin e Oksfordit, Truss lexoi filozofi, politikë dhe ekonomi. Miqtë kujtojnë një studente të pëlqyer. Truss ishte e përfshirë në shumë fushata dhe kauza në Oksford, por i kushtoi shumë nga koha e saj politikës, duke u bërë presidente e Liberal Demokratëve të Universitetit. Në konferencën e partisë në vitin 1994, ajo foli në favor të shfuqizimit të monarkisë, duke u thënë delegatëve në Brighton, “Ne Liberal Demokratët besojmë në mundësitë për të gjithë. Ne nuk besojmë se njerëzit kanë lindur për të sunduar”.
Ajo gjithashtu bëri fushatë për dekriminalizimin e kanabisit. Konvertimi i saj në konservatorizëm, nga fundi i kohës së saj në Oksford, thuhet se ka tronditur prindërit e saj me prirje të majtë, por për Mark Littlewood, një koleg i Oxford Lib Dem, ishte një përparim i natyrshëm.
“Ajo ka qenë një liberale tregu gjatë gjithë jetës së saj si e rritur”, sipas Littlewood, i cili tani është drejtor i përgjithshëm i Institutit të Çështjeve Ekonomike, libertarian, të tregut të lirë.
“Karriera e saj politike pasqyron ideologjinë e saj – ajo ka qenë gjithmonë shumë skeptike ndaj qeverisë së madhe dhe institucioneve të privilegjuara që mendojnë se e dinë më mirë”, tha Littlewood.
Ajo ishte bërë një konservatore sepse kishte takuar njerëz me të njëjtin mendim, të cilët ndanë angazhimin e saj për “lirinë personale, aftësinë për të formësuar jetën tuaj dhe për të formuar fatin tuaj”, shpjegoi ajo. Pas diplomimit në Oksford, ajo punoi si kontabiliste për Shell, dhe Cable&Wireless, dhe u martua me kolegun kontabël, Hugh O’Leary në vitin 2000. Çifti kanë dy vajza.
Truss qëndroi si kandidate konservatore për Hemsworth, West Yorkshire, në zgjedhjet e përgjithshme të vitit 2001, por humbi. Truss pësoi një tjetër humbje në Calder Valley, gjithashtu në West Yorkshire, në vitin 2005. Por, me ambiciet e saj politike të pandërprera, ajo u zgjodh si këshilltare në Greenwich, në juglindje të Londrës, në vitin 2006, dhe nga viti 2008 punoi gjithashtu për qendrën e të djathtës për Reformën.
Udhëheqësi konservator David Cameron e vendosi Truss në “listën A” të kandidatëve me përparësi për zgjedhjet e vitit 2010 dhe ajo u zgjodh për të kandiduar në vendin e sigurt të Norfolkut Jugperëndimor. Por ajo u përball shpejt me një betejë kundër mos zgjedhjes nga shoqata konservatore e zonës, pasi u zbulua se ajo kishte pasur një lidhje me deputetin konservator, Mark Field, disa vite më parë. Përpjekja për ta rrëzuar dështoi dhe zonja Truss vazhdoi të fitonte vendin me më shumë se 13 mijë vota.
Ajo ishte bashkautore e një libri, Britannia Unchained, me katër deputetë të tjerë konservatorë të zgjedhur në vitin 2010, i cili rekomandonte heqjen e rregulloreve shtetërore për të rritur pozicionin e Mbretërisë së Bashkuar në botë, duke e vlerësuar atë si një avokate të shquar të politikave të tregut të lirë në bankat konservatore. Ajo bëri fushatë për Remain në referendumin e vitit 2016, duke shkruar në gazetën thesun se BREXIT do të ishte “një tragjedi e trefishtë – më shumë rregulla, më shumë forma dhe më shumë vonesa kur ia shisnin BE-së”.
Megjithatë, pasi pala e saj humbi, ajo ndryshoi mendje, duke argumentuar se BREXIT ofroi një mundësi për të “shkundur mënyrën se si funksionojnë gjërat”. Nën kryesinë e Theresa May, ajo u bë zonja e parë kancelare dhe sekretare e drejtësisë, por ajo pati disa përplasje të profilit të lartë me gjyqësorin dhe u degradua në kryesekretare të thesarit.
Kur Boris Johnson u bë kryeministër në vitin 2019, Truss u transferua në sekretaren e tregtisë ndërkombëtare – një punë që nënkuptonte takime me liderë politikë globalë dhe të biznesit për të promovuar UK PLC. Në vitin 2021, në moshën 46-vjeçare, ajo u zhvendos në një nga punët më të larta në qeveri, duke marrë detyrën nga Dominic Raab, si sekretare e jashtme.
Vendimi i saj për të pozuar për fotografi në një tank ndërsa vizitonte trupat britanike në Estoni, u pa si një përpjekje për të imituar Margaret Thatcher, e cila ishte fotografuar në mënyrë të famshme në tankun Challenger në vitin 1986. Nxiti spekulimet se ajo ishte në manovra udhëheqëse. Fushata e Truss për udhëheqjen e partisë nuk ishte pa polemika. E shtyrë se si do ta trajtonte krizën e kostos së jetesës, ajo tha se do t’i përqendronte përpjekjet e saj në “uljen e barrës tatimore, jo dhënien e dhuratave”.
Ajo u detyrua të anulonte një plan për të lidhur pagën e sektorit publik me kostot rajonale të jetesës nga një reagim i ashpër nga konservatorët e vjetër të cilët thanë se kjo do të nënkuptonte paga më të ulëta për miliona punëtorë jashtë Londrës. Dhe ajo e quajti Ministren e Parë të Skocisë, Nicola Sturgeon, një “kërkuese të vëmendjes”, duke shtuar se është mirë ta “injorosh”.
Ajo gjithashtu u grind me presidentin francez, Emmanuel Macron, i cili e akuzoi atë se “po luante në galeri” në një sulm lidershipi. E pyetur nëse Macron ishte “mik apo armik”, ajo kishte thënë se gjykuesit janë jashtë. Por ishin çështjet e brendshme, ose më mirë një çështje e brendshme, ato që dominuan garën e lidershipit ndonjëherë të ngjeshur me Rishi Sunak. Dhe ishte përgjigja e zonjës Truss ndaj krizës së kostos së jetesës – dhe përplasjes së saj me realitetin ekonomik – që do të përcaktonte postin e saj më të shkurtër të një kryeministreje
