Partitë dhe koalicionet pjesëmarrëse në zgjedhjet e parakohshme për deputetë, të cilat u mbajtën më 15 korrik të këtij viti, gjatë fushatës blenë hapësira reklamimi në portale për gjithsej 549.000 euro raporton Prizma. Kjo e ja treguar hulumtimi që BIRN e bëri përmes analizës së kryqëzuar të raporteve zgjedhore të partive dhe të mediave, të cilat po publikohen nga institucionet përgjegjëse për monitorimin e procesit zgjedhor.
Koalicioni VMRO-DPMNE i quajtur “Përtëritje e Maqedonisë” ka ndarë bindshëm më së shumti për faqet për reklamim – 272.000 euro, pastaj vjen BDI me 134.000 euro, ndërsa i treti është koalicioni “Mundemi”, i udhëhequr nga LSDM e cila ka shpenzuar 69.500 euro. Një sasi të konsiderueshme, prej 30,000 euro, për propagandë nëpër faqe të ndryshme ka shpenzuar koalicioni Nikogash Severna Sekogash Makedonija (Kurrë e Veriut gjithmonë Maqedoni) i udhëhequr nga partia Maqedonia unike e Janko Baçevit. Pjesëmarrësit e tjerë në zgjedhje kanë pas buxhete minimale për reklamim në internet, ndërmjet 1.000 deri në 10.000 euro, ndërsa koalicioni Aleanca për Shqiptarët dhe Alternativa nuk janë promovuar fare nëpër portale. Nga këto 549.000 euro që janë faturuar nga portalet për të gjitha partitë dhe koalicionet, 475.000 ose 86 për qind do të paguhen nga shteti, sepse kjo është hapësira e reklamimit që është blerë nga partitë të cilat morën pjesë në zgjedhjet e 2016 LSDM VMRO-DPMNE, BDI Aleanca për Shqiptarët PDSH dhe Levica. Ata që nuk morën pjesë në zgjedhjet e mëparshme, vetë do t’i paguajnë reklamat. Kjo është ajo që parashikon Ligji Zgjedhor. Shteti filloi të mbulojë reklamimet zgjedhore të partive në vitin 2019, kur u votua për president.
Në ato zgjedhje, ligji nuk kufizonte se sa parti të caktuara ose koalicioMundemi të shpenzojnë reklamat në ndonjë portal ose media të shtypur, por për këto zgjedhje rregullat u ndryshuan. Rregullorja tani kufizon shumën në 15.000 euro pa TVSH ose bruto 17.700 euro. Gjithsej 235 portale paraqitën listat e çmimeve për reklamat zgjedhore, të cilat u cilësuan si pjesë e “tortës” parazgjedhore, por hulumtimi ynë tregoi se në fushatë morën pjesë vetëm 95 portale. Analiza e të dhënave të publikuara deri më tani tregon se partitë ende harxhojnë më shumë para në median tradicionale se sa në prezantim në internet portalet. Një e pesta e gjithë buxhetit që partitë shpenzuan për reklamat zgjedhore në media, e cila deri tani arrin në rreth dy milion dhe 700,000 euro në të dhëna të publikuara, shkon në reklama në faqe me përmbajtje informative. Shumica e një milion e 100,000 eurove partitë i kanë shpenzuar duke reklamuar në pesë stacionet televizive me koncesion kombëtar. Kush, ku dhe sa është reklamuar Koalicioni “Mundemi”, i udhëhequr nga partia qeverisëse LSDM dhe lëvizja BESA, gjatë zgjedhjeve janë promovuar në 48 faqe ose grupime portalesh (disa portale nën “ombrellën” e një kompanie), ku ata kanë marrë me qira hapësirë reklamimi me vlerë të përgjithshme prej 69.500 euro. Kontrata më e madhe, pra kontrata individuale “më e shtrenjtë” që “Mundemi” e ka nënshkruar me ndonjë onlajn medium është portali “Nezavisen” me një shumë prej 3,180 euro. Ka edhe disa kontrata, të cilat janë afër këtij kufiri, siç janë kontratat me “Libertas” (2.870 euro), “Fokus MK” (2.540) dhe me “Alsat-M MK” (2.500 euro), ndërsa kontratat tjera janë vlerë paksa më të ulëta në. Sidoqoftë, grupimi i portaleve rreth kompanisë “Klipmediagroup” e ka fituar “tortë” më të madh reklamues nga ky koalicion. Portali “A1On”, “Makfaks” dhe agreguesi “Grid MK” së bashku i kanë shitur koalicionit hapësirë reklamuese “Mundemi” me vlerë 6.900 euro. Duke pasur parasysh ambicien e “Mundemi” për të marrë vota nga elektorati shqiptar, nuk është për t’u habitur që raportet përfundimtare tregojnë se LSDM dhe partnerët e saj politikë kanë reklamuar në rreth 16 portale, të cilat botojnë lajme në gjuhën shqipe. Partia Demokratike për Integrim – BDI është promovuar në gjithsej 18 portale, te të cilat kanë blerë hapësirë reklamimi me vlerë 134.000 euro. Specifike për partinë nga Reçica e Vogël është që me dy portale kanë lidhur kontratë maksimale në vlerë 17.700. Ato është internet botimi i televizionit “Alsat-M” dhe portalit “Aktuale”. BDI gjithashtu ka nënshkruar kontrata të mëdha me botimin e përbashkët të gazetës “Koha” (11.800), “Flaka” (10.000 euro) dhe me “Gazeta ekspres” (10.000 euro). BDI është reklamuar edhe në portalet që publikojnë lajme ekskluzivisht në maqedonisht, siç janë “Plusinfo”, “Fokus MK” dhe “A1On”. Ndërsa partia kryesore opozitare, VMRO-DPMNE dhe partnerët e saj të koalicionit, nga ana tjetër, kanë reklamuar vetëm në dy portale më shumë se koalicioni i udhëhequr nga LSDM, në gjithsej 50, por pothuajse katër herë më tepër, një shumë prej 272.000 euro.Kontratat më të mëdha, partia nga Pallati i Bardhë i ka lidhur me grupimin e portaleve që i bashkon kompania hungareze “Adinamikmedia”. Bëhet fjalë për tre kontrata portalet “Republika”, “Kurir” dhe “Netpress” dhe faqet e tyre simotra, si “Vistina” dhe “Deneshen”, të cilat së bashku e tejkalojnë shumën prej 52.000 euro.VMRO-DPMNE dhe partnerët e saj nënshkruan një kontratë të madhe për reklamat zgjedhore, në shumën 20.000 euro edhe me kompaninë “Globalnet” në emër të shtatë portaleve, duke përfshirë “Sreqa”, “Lejdi” dhe “Garden”.
Një pjesë të reklamave të koalicionit Përtëritja e Maqedonisë, të destinuara për zgjedhjet, u përdorën edhe nga portalet e grupit “Maksmediagroup”, që lidhet me ish-redaktorët e Sitel dhe gazetës “Veçer”, Dragan Pavlloviq – Llatas dhe Ivona Talevska.Bëhet fjalë për faqet lajmeve “Vesti”, “Vesnik” dhe “Veçer MK”, të cilat për reklamat zgjedhore duhet të marrin rreth 20.000 euro.Kontrata me shuma relativisht të larta kanë marrë edhe faqet “Makpress” (11.800 euro), “Signal” (12.500 euro), “Infomaks” (10.000 euro) dhe “Akcent” (10.000), ndërsa diçka më të ulëta – “Plusinfo” (8.200 euro), grupimi i portaleve “Faktor” (8.200) dhe MKD MK (8.800 euro).Polarizimi i onlajn-hapësirës Të dhënat që kemi marrë tregojnë se koalicionet e LSDM-së dhe të VMRO-DPMNE-së janë reklamua së bashku në 11 portale, megjithëse secila prej tyre u promovua veçmas në rreth pesëdhjetë faqe. Mesazhet politike nga dy blloqet kryesore mund të shihen në faqet e internetit, të tilla si “FokusMK”, “Faktor”, “Kajgana”, “Press 24”, MKD MK dhe disa portale nga brendia. E dhëna që fushatat e dy koalicioneve kanë ndërhyrë në ato pak faqe e mbështet tezën e polarizimit të mediave në internet në linja politike. Pak a shumë pritej që partitë të paguanin paratë në portale dhe media që i mbështesin ata vazhdimisht në mënyrë jo kritike. Në këtë për BIRN para zgjedhjeve, paralajmëroi Mlladen Çadikovski, kryetar i Shoqatës së Gazetarëve të Maqedonisë (SHGM). Duke komentuar financimin e fushatës zgjedhore nga shteti, ai tha se ata nuk janë vendosur kritere për atë se ku dhe në bazë të cilit model do të investohen ato media.“Ekz*iston rrez*iku që parti të caktuara të favorizojnë media të caktuara në atë mënyrë që do të ndikojnë në politikat e tyre redaktuese edhe në të ardhmen, e ashtu do të vazhdojë klientelizmi i mediave në dëm të qytetarëve”, tha Çadikovski për BIRN. Polarizimi i internet-gazetarisë në, së bashku me aftësinë e dobët të portaleve, nuk është adresuar siç duhet dhe shumë redaksi nuk kanë staf dhe kushte të mira të punës, që janë pjesë e shkaqeve për profesionalizëm të ulët të këtyre mediave në përgjithësi.Të dhënat e Këshillit për Etikë në Median e Maqedonisë (KEMM) për vitin e kaluar, si dhe për vitet e kaluara, reflektojnë se standardet etike dhe profesionale të gazetarisë janë shkelur kryesisht nga onlajn mediat (83.1%).
