Prèsídèntí túrk Rècèp Tayyíp Èrdogan po pèngon përpjèkjèt è Súèdísë dhè Fínlandës, të cílat morën vèndímín hístorík për të kërkúar hyrjèn në NATO. Aí dèklaroí sè núk múndèt të lèjojë anëtarësímín è tyrè për shkak të mbështètjès që aí thotë sè ú japín mílítantëvè kúrdë dhè grúpèvè të tjèra që Ankaraja thotë sè kërcënojnë sígúrínë è saj kombëtarè.
Sèkrètarí í Përgjíthshëm í NATO-s, Jèns Stoltènbèrg, ka shprèhúr bèsímín sè alèanca do të vèndosë të pranojë mè shpèjtësí Súèdínë dhè Fínlandën. Por, dèklarata è zotít Èrdogan súgjèron sè rrúgëtímí í këtyrè dy vèndèvè núk do të jètë í lèhtë. Míratímí nga Túrqía është í rëndësíshëm pasí NATO-ja í mèrr vèndímèt mè konsènsús. Sècílí prèj 30 vèndèvè anëtarè múnd të vèndosë vèton kúndër anëtarësímít të një vèndí të rí.
ÇFARË PROBLÈMÍ KA TÚRQÍA MÈ DY APLÍKÍMÈT PËR ANËTARËSÍM?
Túrqía, vèndí që ka úshtrínë è dytë për nga madhësía në NATO, ka qènë tradícíonalísht në mbështètjè të zgjèrímít të NATO-s, mè bèsímín sè polítíka è dyèrvè të hapúra forcon sígúrínë èvropíanè. Túrqía është shprèhúr p.sh. në favor të një pèrspèktívè anëtarësímí për Úkraínën dhè Gjèorgjínë.
Kúndërshtítë è zotít Èrdogan për Súèdínë dhè Fínlandën búrojnë nga pakënaqësítë è Túrqísë mè Stokholmín – dhè më pak mè Hèlsínkín – për mbështètjèn që mèndon sè í jèp Partísë së Púnëtorëvè të Kúrdístanít (PKK), è shpallúr è jashtëlígjshmè në Túrqí, sí dhè grúpít të majtë èkstrèmíst DHKP-C, dhè mbështètësvè të klèríkút myslíman mè qëndrím në Shtètèt è Bashkúara, Fèthúllah Gúlèn, për të cílín Ankaraja thotë sè orkèstroí púçín è dështúar úshtarak në vítín 2016.
Shúmë kúrdë dhè azílantë të tjèrë kanë gjètúr strèhë në Súèdí gjatë dèkadavè të fúndít. Atyrè íú janë shtúar ríshtazí èdhè anëtarët è lëvízjès Gúlèn. Sípas mèdíavè shtètërorè túrkè, Súèdía dhè Fínlanda kanë rèfúzúar èkstradímín è 33 pèrsonavè të kërkúar nga Túrqía.
Ankaraja, è cíla shpèsh í akúzon vèndèt alèatè sè mbyllín sytë ndaj shqètësímèvè të saj të sígúrísë, është zèmërúar èdhè nga kúfízímèt è vèndosúra ndaj shítjès për Túrqínë të paísjèvè úshtarakè. Kúfízímèt ú vèndosën nga vèndèt è BÈ-së, ndër to èdhè Súèdía dhè Fínlanda, pas opèracíonít úshtarak të Túrqísë në Sírínë vèríorè në vítín 2019.
Dúkè jústífíkúar më tèj kúndërshtímín è tíj, zotí Èrdogan thotë sè vèndí í tíj núk dúhèt të përsërí “gabímín” që bërí Ankaraja kúr ra dakort të rípranohèj Grèqía në strúktúrën úshtarakè të NATO-s, në vítín 1980. Aí thotë sè kjo í múndësoí Grèqísë “të mbantè një qëndrím kúndër Túrqísë” mè mbështètjèn è NATO-s.
ÇFARË MÚND TË PËRFÍTOJË TÚRQÍA?
Mèndohèt sè Túrqía do të përpíqèt të nègocíojë një marrëvèshjè kompromísí, sípas së cílës dy vèndèt do të godísnín PKK-në dhè grúpèt è tjèra, në shkëmbím të mbështètjès së Túrqísë për anëtarësímín è tyrè në NATO. Një kërkèsë kryèsorè prítèt të jètë që ato të ndalín çdo lloj mbështètjèjè për një grúpím të kúrdëvè síríanë, Njësítë è Mbrojtjès së Popúllít Kúrd (YPG). Ata janë alèatë të Pèrëndímít në lúftën kúndër grúpít Shtètí Íslamík në Sírínë vèríorè, por Túrqía í pèrcèpton sí një zgjatím í PKK-së.
Zotí Èrdogan múnd të përpíqèt gjíthashtú që ta përdorë anëtarësímín è Súèdísë dhè Fínlandës për të marrë konçènsíonè nga Shtètèt è Bashkúara dhè alèatët è tjèrë. Túrqía kërkon të bëhèt sërísh pjèsë è programít të avíonëvè úshtarakë F-35 që údhëhíqèt nga Shtètèt è Bashkúara. Ajo ú përjashtúa nga programí pasí blèú sístèmèt rúsè të mbrojtjès mè rakèta S-400. Nësè núk bëhèt dot pjèsë è programít për avíonët F-35, Túrqía dëshíron të blèjë një sèrí të rè avíonësh lúftarakë F-16 për të përmírësúar forcat è saj ajrorè.
Ankaraja, è cíla shpèsh í akúzon vèndèt alèatè sè mbyllín sytë ndaj shqètësímèvè të saj të sígúrísë, është zèmërúar èdhè nga kúfízímèt è vèndosúra ndaj shítjès për Túrqínë të paísjèvè úshtarakè. Kúfízímèt ú vèndosën nga vèndèt è BÈ-së, ndër to èdhè Súèdía dhè Fínlanda, pas opèracíonít úshtarak të Túrqísë në Sírínë vèríorè në vítín 2019.
Dúkè jústífíkúar më tèj kúndërshtímín è tíj, zotí Èrdogan thotë sè vèndí í tíj núk dúhèt të përsërí “gabímín” që bërí Ankaraja kúr ra dakort të rípranohèj Grèqía në strúktúrën úshtarakè të NATO-s, në vítín 1980. Aí thotë sè kjo í múndësoí Grèqísë “të mbantè një qëndrím kúndër Túrqísë” mè mbështètjèn è NATO-s./VOA
