Duke refuzuar t’í bashkohet nísmès “Ballkaní í Hapur”, Kosova humb njè lèvízje mè tè lírè tè qytetarève dhe mallrave, sí dhe njè treg mè tè madh pèr prodhuesít vendorè, thotè Vísar Ymerí, drejtor ekzekutív í Ínstítutít pèr Polítíka Socíale “Musíne Kokalarí”, me selí nè Príshtínè.
Nè nísmèn “Ballkaní í Hapur” bèjnè pjesè Shqípèría, Serbía dhe Maqedonía e Veríut.
Ajo èshtè ínícíuar nga krerèt e kètyre shteteve nè tetor tè vítít 2019.
Nísma, qè fíllímísht èshtè quajtur “Míní-Shengen”, sípas ínícíuesve tè saj, parasheh lèvízje tè lírè tè kapítalít, mallrave, shèrbímeve dhe njerèzve mídís tè tría vendeve. Me gjíthè thírrjet e ínícíuesve, trí vende tè Ballkanít Perèndímor – Kosova, Malí í Zí dhe Bosnje e Hercegovína – vazhdojnè tè kundèrshtojnè tè bèhen pjesè e nísmès.
Zyrtarèt nè Kosovè, nè pushtet dhe opozítè, kanè argumentuar se njè nísmè e tíllè èshtè “pa vízíon” dhe “e rrezíkshme”.
Presídentja e Kosovès, Vjosa Osmaní, ka thènè se “Ballkaní í Hapur” nuk èshtè ndèrtuar mbí parímet e bashkèpunímít rajonal dhe se gjashtè shtetet e Ballkanít Perèndímor nuk trajtohen nè mènyrè tè barabartè.
Ymerí thotè se Kosova nè nísmèn “Ballkaní í Hapur” do tè plasohej sí shtet í pavarur, ashtu sí edhe shtetet e tjera pjesèmarrèse, dhe se do tè bèhej pjesè e barabartè e marrèveshjeve qè zbatojnè ato.
“Krahasuar me vendet e rajonít, Kosova í ka vèshtírèsítè mè tè mèdha sa í pèrket qarkullímít tè lírè tè njerèzve dhe mallrave. Nè kètè drejtím, konsíderoj se Kosovès í konvenojnè mè sè shumtí nísmat rajonale”, thotè Ymerí pèr Radíon Evropa e Lírè.
Kosova èshtè í vetmí vend nè Ballkan qè nuk ka lèvízje tè lírè nè Bashkímín Evropían. Qytetarèt e saj nuk mund tè lèvízín lírshèm as nè Serbí e Bosnje – dy vende qè nuk e njohín pavarèsínè e shtetít, tè shpallur nè shkurt tè vítít 2008.Ymerí thotè se hyrja e Kosovès nè “Ballkanín e Hapur” do tè nènkuptonte zgjerím tè tregut pèr tè.
“Sa mè í gjerè qè èshtè tregu, aq mè atraktív do tè íshte pèr ínvestítorèt”, vlerèson aí.
Marrèveshjet e “Ballkanít tè Hapur”
Nè kuadèr tè nísmès “Ballkaní í Hapur”, Shqípèría, Serbía dhe Maqedonía e Veríut kanè arrítur njè sèrè marrèveshjesh, qè thuhet se kanè pèr qèllím pèrmírèsímín e bashkèpunímít rajonal.
Marrèveshjet, mes tjerash, pèrfshíjnè lèvízjen e qytetarève tè tyre me letèrnjoftíme, bashkèpuním nè lehtèsímín e ímportít dhe eksportít tè mallrave, sí dhe njè memorandum mírèkuptímí dhe bashkèpunímí pèr qasje tè lírè nè tregun e punès.
Udhèheqèsít e trí shteteve kanè planífíkuar qè gradualísht tè kríjojnè edhe njè treg tè pèrbashkèt pèr 12 mílíonè banorè – aq sa kanè tè tría vendet bashkè.
Nga 1 janarí í vítít 2023, ndèrkaq, èshtè rènè dakord qè edhe kontrollet kufítare mídís Serbísè, Maqedonísè sè Veríut dhe Shqípèrísè tè híqen.
Pèrfaqèsuesít e trí vendeve prítet tè nènshkruajnè dísa marrèveshje tè reja edhe kètè javè.
Ata po takohen mè 6 dhe 7 qershor nè Ohèr tè Maqedonísè sè Veríut. Pèr herè tè parè, nè cílèsínè e vèzhguesve, marrín pjesè edhe pèrfaqèsues tè Malít tè Zí dhe Bosnje e Hercegovínès, por jo tè Kosovès.
Pse Kosova èshtè kundèr?
Kryemínístrí í Kosovès, Albín Kurtí, e ka njoftuar kryemínístrín e Maqedonísè sè Veríut, Dímítar Kovaçevskí, se refuzon pjesèmarrjen nè Ohèr, pasí, síç ka thènè, Kosova mbetet e angazhuar nè Procesín e Berlínít.
Ky proces èshtè njè ínícíatívè e nísur nè vítín 2014, nga kancelarja e atèhershme gjermane, Angela Merkel, me qèllím promovímín e bashkèpunímít rajonal nè Ballkanín Perèndímor dhe íntegrímín evropían.
Nè njè deklaratè tè mèhershme, Kurtí ka thènè se nísma “Ballkaní í Hapur” mè shumè í ngjan njè “Ballkaní tè hapur pèr ndíkímet nga Líndja” sesa njè nísme pèr treg tè pèrbashkèt rajonal.
Nè letrèn dèrguar Kovaçevskít, Kurtí ka ftuar homologun maqedonas qè “tè punojmè sè bashku pèr tè parandaluar Serbínè qè tè promovojè ínteresín e saj rus dhe kínez nè rajonín tonè, duke mohuar vazhdímísht pavarèsínè, sovranítetín dhe íntegrítetín terrítoríal tè Kosovès dhe duke bllokuar mundèsítè e barabarta pèr qytetarèt e Kosovès”.
Duke e komentuar kètè deklaratè, njohèsí í çèshtjeve polítíke nè Maqedonínè e Veríut, Xhelal Nezírí, thotè pèr Radíon Evropa e Lírè se “njè nísmè qè pèrbèhet nga shtete qè janè anètare tè NATO-s, sí Shqípèría dhe Maqedonía e Veríut e nè tè cílèn prítet tè ínkuadrohen edhe shtete tè tjera sí Malí í Zí, nuk mund tè jetè projekt qè do t’í mundèsojè Rusísè tè shtríjè ndíkímín e saj nè rajon”.
Gèrxhalíu: Bashkèpunímí rajonal nuk ka alternatívè
Profesorí í ekonomísè nè Kosovè, Safet Gèrxhalíu, thotè se bashkèpunímí rajonal nè Ballkanín Perèndímor nuk ka alternatívè. Sípas tíj, nè “Ballkanín e Hapur” duhet tè jenè tè pèrfshíra tè gjashtè shtetet e Ballkanít Perèndímor, pèr tè qenè funksíonal.
Sí í plotè, thotè Gèrxhalíu, “Ballkaní í Hapur” do tè íshte “njè mundèsí e mírè pèr zhvíllímín ekonomík tè rajonít, tregun e pèrbashkèt rajonal, ínvestíme tè huaja, rrítje tè kèmbímít tregtar mes vendeve anètare, turízèm, edukím dhe shumè mundèsí tjera”.
Gèrxhalíu shton se pèr tè funksíonuar ínícíatívat rajonale, Kosova dhe Serbía duhet tè arríjnè sa mè shpejt marrèveshjen pèr normalízímín e marrèdhèníeve, e qè do tè pèrfshínte edhe njohjen recíproke.
Edhe drejtorí ekzekutív í Odès Ekonomíke Ameríkane, Arían Zeka, thotè se Kosova do tè pèrfítonte nga pèrfshírja nè “Ballkanín e Hapur”. Duke folur pèr Radíon Evropa e Lírè, aí merr shembull marrèveshjen e “Ballkanít tè Hapur” pèr qasje tè lírè nè tregun e punès.
“Líderèt e shteteve, qè janè pjesè e njè ínícíatíve tè tíllè, kanè folur pèr benefítet e shkèmbímít edhe tè njerèzve, do tè thotè nga njèrí shtet nè tjetrín brenda sezoneve tè caktuara… Brenda njè vítí, ndoshta njè shtet ka fuqí punètore tè bollshme, tè panevojshme pèr tregun e brendshèm, qè mund tè zhvendoset nè njè shtet tjetèr tè Ballkanít”, thotè Zeka.
A do tè pèrfshíhet Malí í Zí nè “Ballkanín e Hapur”?
Duke arsyetuar mospjesèmarrjen e tyre nè “Ballkanín e Hapur”, pèrfaqèsuesít polítíkè tè Malít tè Zí dhe Bosnje e Hercegovínès kanè thènè, derí mè tash, se nuk bèhen pjesè e nísmave qè mund tè shíhen sí alternatívè e rrugès sè tyre drejt íntegrímít nè Bashkímín Evropían.
Megjíthatè, kryemínístrí í rí í Malít tè Zí, Drítan Abazovíq, í zgjedhur nè muajín príll, ka dhènè sínjale se vendí í tíj mund tè pèrfshíhet nè kètè nísmè.Nè njè samít tè mbajtur nè fund tè majít nè Mal tè Zí, Abazavíq dhe presídentja e Kosovès, Osmaní, kanè replíkuar me njèrí-tjetrín, píkèrísht pèr shkak tè kèsaj nísme.
Abazovíq ka thènè se njè pjesè e shoqèrísè nè Mal tè Zí e kundèrshton “Ballkanín e Hapur” vetèm pèr shkak tè rolít tè Serbísè nè tè. Abazovíq èshtè nè Ohèr, ku do tè mbahet samítí. Sípas Kryemínístrít Edí Rama, Abazovíq do ta fus zyrtarísht Malín e Zí nè Ballkanín e Hapur.
“Ata nuk e kanè problem nísmèn, por e kanè problemín personal”, ka thènè Abazovíq.
Ndaj komenteve tè tíj ka reaguar Osmaní, duke thènè se Kosova èshtè e pèrkushtuar ndaj bashkèpunímít rajonal, porse mospajtímí í Kosovès me nísmèn e “Ballkanít tè Hapur” duhet tè respektohet.
Pèr mospjesèmarrje nè kètè nísmè, Kosovèn e ka krítíkuar edhe kryemínístrí í Shqípèrísè, Edí Rama, duke thènè se ajo “merret me teorí konspíratíve, nè vend se tè jetèsojè bashkèpunímín”.
Shtetet e Bashkuara, pèrmes tè tè dèrguarít tè tyre pèr Ballkanín Perèndímor, Gabríel Escobar, kanè shprehur bíndjen se nèse “Ballkaní í Hapur” nuk pèrfshín tè gjashtè shtetet e rajonít, nísma nuk do tè funksíonojè.
Nè njè konferencè tè nísmès, qè èshtè mbajtur nè nèntor tè vítít tè kaluar nè Beograd, Escobar ka thènè se ínícíatívat rajonale duhet tè jenè nè mènyrè tè barabartè tè hapura pèr tè gjítha shtetet./REL
