Profesori dhe eksperti amerikan për politikën dhe çështjet e Ballkanit në Universitetin e Nju Jorkut, Alon Ben-Meir, në një shkrim të gjatë ka folur për sfidat që përballet shteti i Kosovës, si korrupsioni, punësimi favoret politike.
Ai në shkrimin e tij të publikuar në gjuhën angleze, i ka numëruar problemet të cilat mund të përballët Kosova në të ardhmen.
Po ashtu, ai ka folur edhe për ndikimin e Turqisë në Kosovë, si dhe mënyren se si e sheh Kosovën ky shtet.
“Turqia e shikon Kosovën si një provincë të Perandorisë së saj të ardhshme neo-Osmane dhe investimet e Erdogan në xhami dhe projekte të mëdha kombëtare, përfshirë aeroportin dhe rrjetin e shpërndarjes së energjisë së Kosovës, kontrollohen nga kompanitë turke të dizajnuara vetëm për të mbajtur Kosovën në ndikimin e Turqisë, ka thënë Ben-Meir, përcjell “Bota sot”.
Ben-Meir ka cekur arsyjet të cilat Kosova mund të përfitoj nga njohja e Izraelit.
Shkrim i plotë:
Kosova u bë vendi më i ri në Evropë kur deklaroi pavarësinë në 2008. Fatkeqësisht, Kosova vazhdon të vuajë nga problemet e vazhdushme, duke përfshirë mungesën e përvojës në qeverisje, korrupsionin e shfrenuar (veçanërisht në nivelet më të larta të qeverisë kombëtare), zhvendosjen e njerëzve dhe burimet natyrore, rivalitetet e hidhura politike dhe ndikimi i panevojshëm nga fuqitë e huaja.
Megjithëse këto probleme dhe të tjerët kanë penguar përparimin e Kosovës, vendi ka një potencial të jashtëzakonshëm nëse mobilizon vetëm burimet e tij njerëzore dhe materiale dhe vendos një agjendë kohezive kombëtare që synon adresimin e problemeve të saj dhe zbardhjen e rrjetit të problemeve që kanë pllakosur vendin që nga fillimi i tij.
Si një vend i ri, pritet që shumë nga problemet e mëposhtme të ndodhin. Por duke pasur parasysh rininë e saj dhe që ekzistenca e saj është ende e kontestuar, Kosova duhet të përqendrohet në adresimin e mangësive të saj kombëtare për t’i dhënë asaj mundësi të qëndrojë në këmbë dhe të forcojë pavarësinë e saj duke u rritur dhe prosperuar.
Shkulja e korrupsionit: Nuk ka asgjë më dobësuese për vendin sesa korrupsioni i përhapur dhe krimi i organizuar, të cilat kanë infektuar pjesën më të madhe të qeverisë si dhe sektorin privat. Kosova renditet e ulët – 101 – në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparencës International 2019, duke renditur 180 vende nga ato më të korruptuarat.
Nëse emërimi i miqve të pakualifikuar në postet qeveritare, harxhimi i fondeve qeveritare pa dashje, kompromentimi i interesit kombëtar për përfitime personale financiare, bërja e marrëveshjeve jo të këndshme me subjekte të huaja dhe harxhimi i parave për projekte për favore politike, të gjitha kufizojnë rëndë progresin e Kosovës dhe minojnë atë duke qëndruar në sytë e bashkësisë ndërkombëtare. Shkulja e korrupsionit është një domosdoshmëri, veçanërisht nëse vendi dëshiron të tërheqë investime të huaja dhe ndihmë financiare, të cilat janë kritike për ekonominë e tij të spikatur.
Forcimi i demokracisë: Në qendër të mirëqenies së saj të ardhshme dhe të drejtën për anëtarësim në BE, Kosova duhet t’i përmbahet parimeve demokratike mbi të cilat u themelua dhe të forcojë institucionet e saj demokratike. Për më tepër, meqenëse Kosova kishte qeveri të njëpasnjëshme të karakterizuara nga koalicione të brishta, jofunksionale dhe të dobëta, ajo tani duhet të përqendrohet në riparimin e keqmenaxhimit të saj duke qenë transparente dhe e përgjegjshme dhe të shqyrtojë vendimet skandaloze nga udhëheqësit. Ai gjithashtu duhet të lejojë organe të pavarura mbikëqyrëse dhe zbatimin e shtetit ligjor, pasi përparimi në përmirësimin e mbrojtjes së të drejtave të njeriut ishte i ngadaltë në vitet e fundit sipas Human Rights Ëatch.
Përkundër kornizës ligjore gjithëpërfshirëse të Kosovës për sektorin e pavarur të mediave, është bërë pak përparim në implementimin e kësaj kornize në praktikë. Në tetë muajt e parë të vitit 2018, Shoqata e Gazetarëve të Kosovës dokumentoi 13 raste të kërcënimeve dhe dhunës ndaj gazetarëve. Një media e lirë, fjala, asambleja dhe protesta paqësore duhet të trajtohen si shenjtore pasi ato janë shtyllat mbi të cilat lulëzon ose vdes demokracia. Për më tepër, qeveria duhet të sigurojë liritë individuale në të gjitha sferat e jetës, të mbrojë pakicat dhe grupet e cenueshme, dhe të mbrojë të drejtat e njeriut dhe barazinë para ligjit.
Mobilizimi i burimeve njerëzore: Kosova është një nga vendet më të varfra dhe më të reja të kontinentit. Papunësia është pothuajse 30 përqind, duke prekur në mënyrë disproporcionale të rinjtë. Thesari i të rinjve në Kosovë – 53 përqind e popullsisë është nën moshën 25 vjeç – kanë të ardhme jo të ndriquar për shkak të mundësive të kufizuara për tu rritur dhe përparuar profesionalisht.
Shumë të rinj të rritur me diploma universitare të cilët mund të bëhen kontribues të rëndësishëm në ndërtimin, rritjen dhe prosperitetin e kombit përfundojnë duke e lënë vendin për mundësi më të mira pune. Kjo rrjedhje e trurit është humbja më e madhe për vendin. Qeveria duhet të planifikojë dhe të vendosë programe kombëtare për të siguruar një të ardhme më të mirë për të rinjtë që përndryshe do të ishin zhdukur përgjithmonë.
Investimi në zhvillim të qëndrueshëm: Projektet e zhvillimit të qëndrueshëm që përfshijnë kontributin e komunitetit – qoftë zhvillimi i tokës, pyllëzimet, prodhimet kolektive dhe bujqësia e kafshëve dhe prodhimi i produkteve shtëpiake – do të jetë një program kritik kombëtar. Këto projekte do t’u sigurojnë mijëra profesionistëve të rinj mundësinë për të punuar ngushtë me komunitetet e tyre, të përdorin aftësitë e tyre dhe të zhvillojnë një ndjenjë të përkatësisë, si dhe një interes të dhënë në zhvillimin e projekteve të tyre. Kjo do të ndihmojë në përmirësimin e standardeve të jetesës në komunitetet rurale, rritjen e konkurrencës në bujqësi dhe lejon të rinjtë të zhvillojnë aftësi në të mirë të të gjithëve.
Për shembull, 2 milion dollarë do të arrijnë projekte thellësisht me ndikim të komunitetit në menaxhimin e ujit (pirja dhe ujitja) dhe infrastruktura e shkollës, kooperativat e grave dhe arsimi i të rriturve, siguria ushqimore dhe prodhimi i patjetërsuar dhe ndërmarrjet bazuar në kapacitetet lokale dhe qëllimet e vetë-përshkruara. Kosova përfaqëson një mundësi reale për zbutjen dhe qëndrueshmërinë në shkallë të gjerë të varfërisë të nxitur nga ndryshimi i fuqizuar nga njerëzit. Sidoqoftë, kjo kërkon investime në forcimin e aftësive të njerëzve në planifikimin e komunitetit lokal të iniciativave për rritjen e jetës dhe menaxhimin e lëvizjeve pjesëmarrëse për zhvillim dhe ndryshime shoqërore.
Reformimi dhe zgjerimi i arsimit: Asnjë vend nuk mund të shfrytëzojë burimet e tij njerëzore nëse nuk e bën arsimin primar në të gjitha nivelet. Investimi në arsim është investimi më i mirë dhe më fitimprurës në planin afatgjatë. Në Kosovë, arsimi po mbetet prapa.
Qeveria nuk duhet të kursejë asnjë përpjekje për ta bërë arsimin të disponueshëm. Megjithëse arsimi fillor dhe i mesëm është i detyrueshëm, investimi i qeverisë duhet të përqendrohet në cilësinë e arsimit dhe duke i dhënë përparësi shkencave dhe teknologjisë. Studentët universitarë dhe pasuniversitarë duhet të jenë në gjendje të fitojnë gradat e tyre falas me kusht që ata të angazhohen për të kryer një shërbim komunitar (të tilla si zjarrfikja, ndihma ndaj katastrofave dhe kujdesi për të moshuarit në komunitet) për të njëjtin numër vitesh si vitet e shkollimit.
Ristrukturimi i sektorit të energjisë: Kosova duhet të fillojë një program kombëtar që reformon sektorin e energjisë duke u përqëndruar së pari në burimet e ripërtëritshme të energjisë, duke shfrytëzuar në veçanti diellin dhe erën duke trajtuar problemet kryesore mjedisore dhe shëndetësore të cilat po ndikojnë keq në vend.
Meqenëse Kosova aspiron të bëhet një vend anëtar i BE dhe dëshiron të bëhet e pavarur nga energjia, ajo nuk duhet të ftojë kompanitë turke të energjisë për të eksploruar rezervuarin e saj të madh të energjisë pasi Turqia dëshiron të kontrollojë sektorin e energjisë. Në vend të kësaj, Kosova duhet të punojë në partneritet me kompanitë energjetike evropiane dhe izraelite për të garantuar kontroll sovran mbi burimet e saj të energjisë duke siguruar një furnizim të besueshëm të energjisë.
Parandalimi i ndikimit të panevojshëm nga fuqitë e huaja: Ndërsa Kosova duhet të punojë dhe të krijojë marrëdhënie të mira fqinjësore me vendet e tjera, ajo duhet të mbetet vigjilente ndaj ndikimit të padrejtë nga fuqitë e huaja, veçanërisht Turqia e Erdoganit. Ankaraja ka axhendat e veta gjeostrategjike, shpesh në kundërshtim me interesat kombëtare të Kosovës.
Turqia e shikon Kosovën si një provincë të Perandorisë së saj të ardhshme neo-Osmane dhe investimet e Erdogan në xhami dhe projekte të mëdha kombëtare, përfshirë aeroportin dhe rrjetin e shpërndarjes së energjisë së Kosovës, kontrollohen nga kompanitë turke të dizajnuara vetëm për të mbajtur Kosovën në ndikimin e Turqisë. Po, Kosova ka nevojë për investime të huaja, por asnjëherë nuk duhet të pranojë asnjë investim nga qeveritë e huaja që komprometojnë pavarësinë e saj.
Nga ana tjetër, Rusia ka përdorur fuqinë e vetos në Këshillin e Sigurimit të KB kundër njohjes së Kosovës. Qëllimi i Putinit në këtë drejtim është të izolojë Serbinë nga Evropa dhe ta sjellë atë në orbitën e Moskës: për sa kohë që Serbia nuk e njeh Kosovën, asnjë nga vendet nuk do të ketë të drejtën për anëtarësim në BE, pasi BE e bëri njohjen reciproke një parakusht për integrimin e tyre.
Zgjerimi i sektorit teknologjik: Duke pasur parasysh zhvillimin e shpejtë të teknologjisë dixhitale, Kosova ka një mundësi të paparë për të avancuar më tej në këtë fushë, veçanërisht tani që Izraeli e ka njohur Kosovën. Izraeli, duke qenë lider botëror në këtë fushë, mund ta ndihmojë Kosovën në zhvillimin e industrisë së saj teknologjike pa asnjë lidhje.
Ka disa kompani fillestare të TI-së në Kosovë që filluan në Innovation Center Kosova (ICK), një kompleks i teknologjisë së lartë misioni i të cilit është të krijojë vende pune dhe mundësi biznesi “në sektorët e IT-së dhe ‘energjisë së gjelbër’ të Kosovës përmes inovacionit, sipërmarrjes dhe investimeve”. Në të vërtetë, pjesërisht për shkak të ICK, Kosova gëzon fillimin e lulëzimit të IT; ai mund të imitojë Izraelin dhe të bëhet qendra e IT e Ballkanit.
Sigurisht, shumë prej këtyre programeve dhe iniciativave kërkojnë fonde të konsiderueshme. Ndërsa BE, SH.B.A., Banka Botërore dhe FMN do të vazhdojnë të ndihmojnë financiarisht dhe të sigurojnë hua afatgjata, është thelbësore që Kosova të shfrytëzojë burimet e veta natyrore, veçanërisht në sektorin e energjisë. Kjo do t’i jepte Kosovës për një periudhë pesë vjeçare fondet e nevojshme për të investuar me mençuri dhe për të siguruar mundësi pune për dhjetëra mijëra njerëz, veçanërisht të rinjtë.
Mijëra shqiptarë të Kosovës kanë sakrifikuar jetën e tyre për të parë Kosovën që ngrihej nga hiri i luftës. Ata i lanë trashëgiminë vendit këtij brezi, i cili duhet të nderojë sakrificat e tyre dhe kurrë më të lejojë një fuqi të huaj të pengojë marshimin e tyre drejt një demokracie të vërtetë. Ata duhet të qëndrojnë të gjatë dhe të fortë sepse është vetëm nga ajo pozitë e forcës dhe vigjilencës, Kosova do të marshojë me besim drejt pavarësisë së vërtetë.
