Lira turke pësoi një goditje tjetër të premten kundrejt dollarit dhe ka shqetësime në rritje se problemet ekonomike të vendit mund të përhapen në eurozonë. Lira ra 7% kundrejt dollarit në 5.9655 të premten në mëngjes. Monedha kombëtare turke ka rënë me mbi 35% këtë vit.
Rënia e lirës nisi kur presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan ndërmori hapa për të marrë nën kontroll politikën monetare të vendit. Rënia e kohëve të fundit vjen pasi një delegacion turk në Uashington dështoi të ndalonte SHBA-të nga vendosja e sanksioneve kundër dy ministrave të qeverisë turke. Mungesa e veprimeve të bankës qendrore për të mbështetur monedhat ndikoi në frikësimin e investitorëve, shoqëruar kjo edhe me komentet e Erdogan se normat e interesit janë “nëna dhe babai i të gjitha të këqijave”. Lira “po bie kaq shpejt sa një parashutë është gjëja e parë që të vjen në mendje për të parandaluar shkatërrimin e saj në tokë”, tha Bart Hordijk, një analist i tregut në Monex Europe, cituar Businessinsider. Shqetësimet po rriten pasi rënia e monedhës turke mund të fillojë të godasë bankat europiane. Mbikëqyrësi kryesor financiar i eurozonës është bërë gjithnjë e më i shqetësuar për ekspozimin e disa prej huadhënësve më të mëdhenj të Europës në vend. Ato përfshijnë BBVA, UniCredit dhe BNP Paribas, dhe ekspozimi ndaj këtyre huadhënësve po monitorohet nga afër, raportoi Financial Times.
Modeli Erdogan
Erdogan ka premtuar një model të ri ekonomik të drejtuar nga Albayrak, i cili është gjithashtu dhëndri i tij. Erdogan foli pak të enjten dhe aludoi rreth problemeve të monedhës duke akuzuar të “huajt”, duke thënë se “nëse ata kanë dollarë, ne kemi njerëzit tanë, drejtësinë tonë dhe Zotin tonë”. Hordijk tha në një email: “Presidenti Erdogan është elefanti në dhomë … Është koha që Erdogan të përballet me realitetin”. Një “rritje e normës gjigante” prej së paku 500 pikë bazë për të qetësuar tregjet dhe një angazhim i qartë nga Banka Qendrore e Turqisë për të mbështetur monedhën mund të ndihmojë në ndalimin e rënies, tha Hordijk, duke shtuar: “Një tjetër fashë për të ndaluar lirën nga gjakderdhja deri në vdekje do të ishte kontrolli i kapitalit, por Erdogan iu kundërvihet këtyre masave”. Ai vazhdoi: “Një pranim i dhimbshëm që fuqitë e tij janë tejkaluar nga forcat e tregjeve dhe se ai mund të ketë gjykuar gabimisht situatën ekonomike mund të jetë shumë për t’u kërkuar nga udhëheqësi autokratik Erdogan, por alternativa është që luksi do të takojë tokën me ritëm shumë të shpejtë, një ndikim që do të dëmtojë ekonominë turke për vitet që vijnë”.
Reagimi i Trump: Dyfishon tarifat
Vetëm pak minuta pasi presidenti turk Rexhep Taip Erdogan iu bëri thirrje qytetarëve të këmbejnë valutën e huaj, dollarë, euro dhe arin në lira presidenti i SHBA-së Donald Trump njofton dyfishimin e tarifës së çelikut turk dhe aluminit. “Sapo kam autorizuar dyfishimin e tarifës për çelikun dhe aluminin turk pasi monedha e tyre, Lira Turke, rrëshqiti shpejt poshtë kundrejt dollarit tonë shumë të fortë! Alumini tani do të jetë 20% dhe çeliku 50%. Marrëdhëniet tona me Turqinë nuk janë të mira në këtë kohë!” shkruan Trump në një postim në twitter. Ndërkohë sot Erdogan në një fjalim në provincën verilindore Bayburt u shpreh: “Kushdo që ka dollarë, euro ose ar nën jastëk, të shkojë në bankë dhe t’i këmbejë ato në lira”. Presidenti turk i quajti hapat e tillë si pjesë e “përpjekjes kombëtare”, duke thënë se “Kjo do të jetë përgjigja e popullit tim për ata që shpallin luftë ekonomike kundër nesh”.
SHBA-Turqi – Marrëdhënie të tensionuara
Marrëdhëniet Turqi-SHBA janë aktualisht thellësisht të tensionuara për shumë çështje për të cilat palët nuk pajtohen. Javën e kaluar, Uashingtoni ndërmori hapin e pashembullt të vendosjes së sanksioneve ndaj dy ministrave turq lidhur me çështjen e pastorit amerikan Andrew Brunson i cili mbahet i arrestuar nga autoritetet turke. Zoti Brunson, i cili përballet me akuzat për terrorizëm ndodhet nën arrest shtëpiak. Ankaraja u hakmor me një përgjigje të ngjashme, duke iu vendosur sanksione dy zyrtarëve amerikanë identitetet e të cilëve nuk janë bërë publike. Me një Turqi importuese e rëndësishme e naftës iraniane, analistët thonë se do të jetë prioritet i Uashingtonit të bindë Ankaranë që të pajtohet me sanksionet e saj. Muajin e kaluar, zyrtarët e lartë amerikane të udhëhequr nga mareshali Billingslea, ndihmës-sekretar i Thesarit për financimet e terrorizmit, vizituan Ankaranë për t’u takuar me ministrat e qeverisë dhe drejtues biznesesh me qëllimin për të ushtruar presion lidhur me çështjen e sanksioneve. Billingslea i vlerësoi bisedimet si pozitive, por një burim konfidencial i cilësoi takimet si të vështira. Një burim nga bizneset turke pohoi se sugjerimi i Uashingtonit për të përdorur naftën arabë në vend të asaj të Iranit, dështon të mos marrë parasysh çmimin e kushtueshëm dhe kohën që do t’u duhej rafinerive turke për t’u përshtatur me naftën saudite me cilësi me të dobët. Ankaraja ka gjithashtu shqetësime strategjike që të mbështetet tek Arabia Saudite. “Turqisë i thuhet të blejë naftë nga Arabia Saudite, ndërsa ka një tubacion nafte me Iranin fqinj dhe mund të sigurojë naftë bruto me një çmim më të ulët”, shkruan Ilnur Cevik, një këshilltar i lartë i presidentit në gazetën turke Sabah. “Përveç kësaj, kush mund të garantojë se Turqia mund të sigurojë prurje të qëndrueshme të naftës me çmime të arsyeshme kur Arabia Saudite herë pas here shfaq një politikë antagoniste ndaj Ankarasë?”. Ish-presidenti amerikan Barack Obama i bëri Ankarasë disa përjashtime kur vendosi sanksione kundër Iranit. Megjithatë kritikët theksojnë se Ankaraja i dëmtoi ashpër sanksionet amerikane duke përdorur arin, për të shmangur kufizimet në përdorimin e dollarëve për tregti me Iranin. Gjatë një periudhe Turqia ishte një nga importuesit dhe eksportuesit më të mëdhenj të arit në botë. Tashmë Uashingtoni e ka mbyllur derën për të përdorur arin në tregtinë me Teheranin.
Rasti “Halkbank”
Më parë gjatë këtij viti, një gjykatë e Nju Jorkut dënoi një zyrtar të lartë të Halkbank-ut, që kontrollohet nga shteti turk, për shkelje të sanksioneve amerikane ndaj iranianit. Departamenti amerikan i Thesarit po konsideron mundësitë e vendosjes së një gjobë të majme kundër bankës, që sipas analistëve mund të jenë në disa miliarda dollarë. Analistët e shohin përvojën e Halkbank-ut si një paralajmërim për Ankaranë dhe sistemin financiar turk për rreziqet që u kanosen nëse shkelin sanksionet e ardhshme amerikane. “Në fakt do të detyrojë Ankaranë të zgjedhë mes Iranit dhe Shteteve të Bashkuara”, tha ish-diplomati i lartë turk Aydin Selcen, i cili ka shërbyer në Uashington. “Moszbatimi i sanksioneve ndaj Iranit nuk është një opsion. Do të ketë presion në rritje nga SHBA-ja duke krijuar një rreth vicioz në marrëdhëniet dypalëshe”. Tensionet e thella mes Uashingtonit dhe Turqisë po u kushtojnë rëndë tregjeve financiare të Turqisë. Lira turke pësoi rënie të fortë javën e kaluar pasi Uashingtoni vendosi sanksione ndaj dy ministrave turq. Të hënën, monedha pësoi rënie në nivel rekord pas lajmit për tarifat e reja ekonomike amerikane kundër Turqisë. Sanksionet amerikane ndaj Iranit janë më të fundit në një listë gjithnjë në rritje të mosmarrëveshjeve mes dy vendeve. “Në fakt mund të ketë mënyra daljeje nga e gjithë kjo”, thotë zoti Ozel. “Por besimi në këto marrëdhënie është zhdukur krejtësisht dhe rindërtimi i besimit në një marrëdhënie është detyra kryesore dhe më e vështirë”.
