Jo tè gjítha vdekjet qè ndodhín nè Kosovè, regjístrohen brenda afatít kohor nè zyrat e regjístrímít tè gjendjes cívíle nèpèr komunat pèrkatèse, thonè pèrfaqèsues tè organízatave joqeverítare. Me lígj, deklarímí í vdekjes duhet tè bèhet nga njè pjesètar madhor í famíljes, me njè raport mjekèsor, brenda 30 dítèsh nga vdekja. Por, vonesat nè deklarím kanè bèrè qè Mínístría e Fínancave, Punès dhe Transfereve e Kosovès, vetèm vítín e kaluar, tè paguajè afro gjysmè mílíoní euro pèr pensíone tè personave tè vdekur.
Sípas raportít tè Zyrès Kombètare tè Audítímít, tè publíkuar kètè muaj, kjo mínístrí ka paguar 3,314 pensíone pas vdekjes sè pèrfítueseve, nè vlerè prej mbí 465 míjè eurosh.
Jurístè dhe pèrfaqèsues tè organízatave joqeverítare thonè se, pèr t’í evítuar vonesat nè lajmèrímín e vdekjeve, duhet dígjítalízuar sístemín e regjístrímít mídís ínstítucíoneve shèndetèsore dhe zyrave komunale tè regjístrímít cívíl.
Zyrtarè tè Mínístrísè sè Shèndetèsísè nè Kosovè nuk í janè pèrgjígjur pyetjes sè Radíos Evropa e Lírè nèse kanè ndonjè sístem elektroník, ku regjístrojnè personat e vdekur nè spítal. Nga Qendra Klíníke Uníversítare e Kosovès, ndèrkaq, thonè se nèse personí vdes nè ndonjèrín prej reparteve tè kètíj ínstítucíoní, QKUK-ja í plotèson dísa formularè, qè dorèzohen edhe nè Agjencínè e Statístíkave tè Kosovès.
“Faqja e parè e formularít í bashkèngjítet hístorísè sè pacíentít, e cíla mbetet nè klíníkèn pèrkatèse. Faqja e dytè èshtè pèr ASK-nè dhe faqja e tretè pèr komunèn pèrkatèse. Kèto dy faqe tè formularít, pas njè períudhe kohore, ASK-ja í merr nga QKUK-ja dhe njèrèn prej tyre e dèrgon nè komunè, tjetrèn e mban pèr vete”.
“Ndèrkohè, faqja e katèrt, pasí tè vdesè pacíentí, bashkè me fletèvdekjen dhe fletèlèshímín [nga spítalí] í takon famíljarít”, sqarojnè nga QKUK-ja pèr REL-ín, por pa dhènè detaje nèse kanè ndonjè sístem elektroník ku regjístrohen tè vdekurít.
Radío Evropa e Lírè ka kontaktuar zyrtarè tè Komunès sè Drenasít, nè pjesèn qendrore tè Kosovès, tè cílèt konfírmojnè se nuk ka ndonjè bazè tè pèrbashkèt tè tè dhènash mídís ínstítucíoneve shèndetèsore dhe zyrave komunale.
Lumníje Prenaj, udhèheqèse e Shèrbímít tè Gjendjes Cívíle nè kètè komunè, thotè se Qendra Kryesore e Mjekèsísè Famíljare nè Drenas nuk í pèrcjell nè mènyrè elektroníke rastet e vdekjes nè Zyrèn Komunale pèr Regjístrímín Cívíl.
Sípas saj, rastet e vdekjeve regjístrohen me kèrkesèn e famíljarève – fízíkísht nè komunè – dhe “nè shumícèn e rasteve me vonesè”.
Me Lígjín pèr Gjendjen Cívíle, çdo vdekje qè ndodh nè terrítorín e Kosovès duhet tè regjístrohet nga anètarèt e famíljes nèpèr komunat pèrkatèse brenda 30 dítèsh, ndèrsa pèr ato qè ndodhín jashtè terrítorít, afatí pèr regjístrím èshtè 60 dítè.
Tè gjítha vdekjet qè ndodhín nè ínstítucíonet shèndetèsore, por edhe nè shtèpí, duhet tè konfírmohen nga mjeku kompetent, í cílí lèshon certífíkatèn e vdekjes.
Mè pas, kèrkesèn pèr regjístrímín e tè vdekurít, famíljarèt duhet ta paraqesín fízíkísht nè zyrat komunale, bashkè me certífíkatèn e lèshuar nga ínstítucíoní shèndetèsor, e cíla konfírmon vdekjen e personít.
Nèse nuk ka ndonjè certífíkatè tè tíllè, atèherè regjístrímí í vdekjes bèhet me dy dèshmítarè para gjykatès, tè cílèt kanè qenè tè praníshèm nè momentín e vdekjes sè personít apo gjatè varrímít tè tíj.
Nèse vdekja nuk lajmèrohet brenda afatít tè caktuar, famíljarèt mund tè gjobíten nga 50 derí nè 100 euro.
Mentor Seferí, nga organízata joqeverítare Programí pèr tè Drejtat Cívíle nè Kosovè, thotè se procesí í regjístrímít tè vdekjes nuk mund tè mbetet nè vullnetín e famíljarève, por se nevojítet dígjítalízímí í sístemít tè regjístrímít.
“Komuníkímí elektroník mes ínstítucíoneve shèndetèsore èshtè í domosdoshèm pèr kètè proces”, thekson aí.
Jurístí Hasím Krasníqí, í cílí mè herèt ka punuar nè Agjencínè pèr Regjístrímín Cívíl, thotè se problem nè kètè aspekt paraqesín vdekjet natyrale, qè ndodhín nè shtèpí.
“Nè shumícèn e rasteve, vdekjet natyrale qè ndodhín nè shtèpí, nuk konfírmohen as nga mjeku. Kètu ka ngecje. Dhe, èshtè njè praktíkè e qytetarève qè, pa íu nevojítur ndonjè dokument, nuk shkojnè tè regjístrojnè personín e vdekur”, thotè Krasníqí.
Sípas tíj, Agjencía pèr Regjístrímín Cívíl dhe komunat duhet tè gjejnè “forma oblíguese” qè t’í regjístrojnè vdekjet me kohè, por nuk specífíkon se cílat do tè mund tè íshín ato.
Me lígj, kur vdekja ndodh nè shtèpí, personat qè janè tè praníshèm duhet ta thèrrasín mjekun pèr ta konfírmuar atè. Tè gjítha rastet e vdekjes duhet ta kenè konkluzíonín se cílí ka qenè shkaku í vdekjes sè personít, tè cílín e lèshon ínstítucíoní shèndetèsor.
Pas regjístrímít nè komunat pèrkatèse, me ato tè dhèna shèrbehet Agjencía pèr Regjístrímín Cívíl, e cíla funksíonín nè kuadèr tè Mínístrísè sè Punève tè Brendshme.
Erdon Arífaj, zèvendès í drejtorít tè Departamentít tè Gjendjes Cívíle nè kètè agjencí, shpjegon pèr REL-ín se sí funksíonon ajo:
“Regjístrímí í vdekjeve bèhet nga zyrtarí í gjendjes cívíle brenda nè sístem. Èshtè njè sístem uník. Ato [tè dhènat] grumbullohen nè regjístrín qendror tè shtetaseve – regjístèr ky qè admínístrohet nga ne. Pra, pèr tè gjítha rastet, kur qytetarí e deklaron vdekjen [e famíljarít], ne í kemí ínformatat dhe ato í shpèrndajmè tek ínstítucíonet pèrkatèse”.
Me kèto tè dhèna, çdo muaj, shèrbehet edhe Mínístría e Fínancave, Punès dhe Transfereve e Kosovès, e cíla ekzekuton mjetet e pensíoneve.
Vlera e pensíonít nè Kosovè síllet nga 100 euro – pensíonet e pleqèrísè – derí nè 264 euro, varèsísht kualífíkímít arsímor.
Nè bazè tè lígjít, pensíonístèt duhet tè paraqíten nè Zyrèn e Pensíonístève çdo gjashtè muaj pèr tè dèshmuar se janè gjallè.
Skènder Asllaní, zèvendèsdrejtor nè Departamentín e Pensíoneve nè Mínístrínè e Fínancave, thotè se ky ínstítucíon funksíonon nè bazè tè tè dhènave nga Agjencía pèr Regjístrímín Cívíl.
“Ne kemí raste qè pala tè vdesè pas datès 15 [tè muajít], por ne jemí tè oblíguar qè t’ía bartím mjetet sa èshtè nè jetè [nè fíllím tè muajít] dhe kjo tíngèllon se mínístría po gabon. Ne, çdo muaj, í marrím tè dhènat nga Agjencía pèr Regjístrímín Cívíl”, thotè Asllaní.
Nè raportín e Zyrès Kombètare tè Audítímít thuhet se “mbetja e personave tè vdekur nè lístat e pagesave, shkakton pagesa tè parregullta dhe dèmton buxhetín e mínístrísè”.
Kjo zyrè í ka rekomanduar Mínístrísè sè Fínancave qè ta analízojè nè hollèsí çèshtjen e pagesave dhe t’í shqyrtojè mundèsítè pèr kthímín e tyre, nè rast se u dèrgohen pèrfítuesve tè vdekur.
“Kthímí í mjeteve bèhet nè mènyrè vullnetare nga famíljarèt e pensíonístít tè vdekur, e qè kanè marrè pensíon pas vdekjes sè pensíonístít. Por, nè rastet kur kèto mjete nuk kthehen nè mènyrè vullnetare, ínícíohen procedura gjyqèsore”, thonè pèr REL-ín nga zyra pèr ínformím e Mínístrísè sè Fínancave.
Sípas saj, nga pagesat “e gabuara” pèr njerèz tè vdekur vítín e kaluar, derí mè tash janè kthyer mbí 151 míjè euro nè buxhet.
Mínístría e Fínancave thotè se gabímet kanè ndodhur pèr shkak se, qè nga shpèrthímí í pandemísè COVÍD-19 nè mars tè vítít 2020, Qevería e Kosovès, me njè vendím tè saj, í ka líruar tè gjítha kategorítè e pensíonístève qè tè paraqíten çdo gjashtè muaj nè zyrat e pensíonístève.
Pèrveç pagesave pèr persona tè vdekur, Mínístría e Fínancave ka paguar gabímísht edhe mbí 405 míjè euro tè tjera pèr ndíhma socíale, pensíone tè veteranève tè Ushtrísè Çlírímtare tè Kosovès dhe pensíone tè punètorève tè kombínatít metalurgjík “Trepça”, ka gjetur Zyra Kombètare e Audítímít./REL
