Shkupi, të martën u godit nga një stuhi e madhe që zgjati gati një orë dhe përmbyti rrugët më të frekuentuara. Veç kësaj ka shkaktuar dëme të shumta ku ka pasur dëmtime në objekte, makina dhe kanë rënë dhjetëra pemë nga era e fortë.
Gushti ka rezultuar të jetë një muaj shumë i paqëndrueshëm me reshje të rrëmbyeshme të cilat kanë qenë të pranishme në Maqedoni, ndërsa edhe qyteti i Negotinës ka pësuar një lloj shiu të pazakontë që ka shkaktuar dëme të mëdha.
Profesori universitar nga Instituti i Gjeografisë, Ivica Milevski, ka dhënë analizën e tij për “Fokus” për problemet e motit që kanë ndodhur në vend në muajt e kaluar. Me këtë ai u dërgoi mesazh shërbimeve – t’i kushtojnë vëmendje rreziqeve nga vërshimet, të cilat në të kaluarën kanë rezultuar të jenë katastrofike për popullatën.
“Skenarët e djeshëm të ndryshimeve klimatike pretendonin se në krahasim me vitin referues 1990, në vitin 2050, Maqedonia do të jetë shumë më e thatë, veçanërisht në verë. Nuk duket tamam kështu. Krahasimet e të dhënave më të fundit (1991-2020) tregojnë se sasitë vjetore të reshjeve janë rritur edhe pak në krahasim me periudhën e referencës 1961-1990, por dukshëm në mënyrë të pabarabartë. Gjithnjë e më shpesh ka dukuri të shirave intensivë, të rrëmbyeshëm për një periudhë të shkurtër kohore dhe ato pothuajse në të gjitha stinët e vitit.
Ekstremet e dikurshme 100-vjeçare prej 80 deri në 100 mm/ditë janë bërë tashmë 10-20 vjet për pjesën më të madhe të territorit të Maqedonisë. Nëse ndiqen trendet dhe shembujt e Gadishullit Ballkanik, tashmë duhet të llogarisim në ekstremet ditore prej 150 dhe madje 200 mm/ditë, pra të paktën 100 mm në 3 orë. Në fakt, në vitet dhe dekadat në vijim duhet të priten dukuri të shpeshta të reshjeve intensive (të rrëmbyeshme) në territorin e Maqedonisë. Kjo në kombinim me shfrytëzimin e papërshtatshëm të tokës urbane dhe jourbane (betonizimi i tepruar, sistemi kullues-kanal i dimensionuar dhe i ndërtuar keq, zvogëlimi i gjelbërimit urban etj.), shkakton rritje të rrezikut nga vërshimet”, thotë profesor Milevski.
Qytetarët e Shkupit me pikëllim kujtojnë përmbytjen e gjashtë viteve më parë në Stajkovc dhe Hanabeg, e cila mori 22 jetë njerëzore, ndërsa traumat për familjet e prekura janë ende të freskëta. Por a duhet të frikësohet Maqedonia nga një përmbytje e tillë e mundshme?
“Sipas skenarëve, analizave dhe tendencave klimatike, në vitet dhe dekadat e ardhshme, frekuenca e fatkeqësive natyrore dhe në këtë kuadër edhe përmbytjeve do të rritet. Vitet e fundit kemi gjithnjë e më shumë dukuri të reshjeve shumë intensive për një periudhë të shkurtër. Kështu, më 6 gusht 2016, për vetëm 4 orë, në disa pjesë të komunës së Gazi Babës në Shkup ranë 90 mm shi dhe intensiteti maksimal në orë (rreth orës 20:00) arriti gati 40 mm, që është jashtëzakonisht i madh, rekord) vlera e regjistruar për këtë hapësirë. Ishte një nga arsyet e vërshimit të Stajkovcit me pasoja katastrofike. “Prandje në disa pjesë të Shkupit për një periudhë prej 2 orësh (16:30-18:30) ka rënë shi 25-40 mm, me intensitet disaminutësh (rreth orës 17) prej 2 të jashtëzakonshëm. mm/min”, shton ai.
Sipas tij, në ditët në vijim ka shumë pak gjasa që ky lloj reshjesh të përsëritet me një intensitet kaq të fortë në Shkup.
“Megjithatë, për sa i përket reshjeve të dendura dhe përmbytjeve, muaji nëntor është statistikisht mjaft i rrezikshëm, gjë që duhet pasur parasysh në muajt në vijim. Njëkohësisht nuk duhet të neglizhojmë edhe pjesët e tjera të Maqedonisë si Pellagonia, Povardaria, përrenjtë e Pçinjës, Bregalnicës, lumit Strumicë etj., ku ka mundësi për të ashtuquajturat. vërshimet e lumenjve. Prandaj, çdo komunë duhet urgjentisht dhe me prioritet të zbatojë programin e saj për përballimin e këtyre fatkeqësive dhe dëmeve të shkaktuara prej tyre. Në fakt, jo rastësisht Bashkimi Evropian i kushton vëmendje gjithnjë e më shumë përgatitjes së kadastrave të zonave të rrezikuara dhe të rrezikuara, masave për veprime emergjente, masave dhe aktiviteteve parandaluese dhe një sërë hapash të tjerë”, thotë Milevski.
Nga ana tjetër, profesori beson se një pjesë e madhe e qytetarëve nuk janë të gatshëm të përballen me vërshimet dhe duhet të punohet shumë në atë fushë.
“Është shumë e rëndësishme që të krijohet një sistem funksional për informimin e përhershëm të qytetarëve në situata të tilla (nëpërmjet aplikacioneve radio apo celular, shenjat elektronike të komunikacionit, info-tabelat, etj.) për pikat e rrezikut që duhen shmangur, zonat problematike dhe njoftimet e ngjashme që ata madje mund të jetë me rëndësi jetike”, thekson ai.
Në mesin e gushtit qyteti i Negotinës u godit nga një “tornado” që zgjati pak, por u shkaktoi dëme të mëdha banorëve të këtij qyteti.
Arsyeja për këtë është ngrohja globale dhe ndryshimet klimatike, të cilat krijojnë probleme serioze për të gjithë botën dhe reja, vorbulla zbret drejt tokës pothuajse vertikalisht ose pjerrët. Ndonëse janë ende mjaft të rralla, vitet e fundit në zonat më të mëdha fushore-kodrinore të Maqedonisë (Tikvesh, Ovçe Pole, Gjevgjelisk, Ohër etj.) kanë filluar të shfaqen trombet verore (shushunjet).
Për shkak të ngrohjes globale, ndryshimeve klimatike dhe ndryshimeve në intensitetin e aktivitetit ciklon në Evropë, duhen pritur shfaqje më të shpeshta të mpiksjes së gjakut, shushunjave, tornadove të vogla dhe mikroshpërthimeve në dekadat e ardhshme. Në të njëjtën kohë, egërsia dhe fuqia e tyre shkatërruese do të rritet, dhe kështu dëmi i mundshëm që mund të shkaktojnë. Megjithatë, tornado të vërtetë nuk priten në Maqedoni, duke pasur parasysh topografinë e kundërt dhe jo të sheshtë. “Për një tornado të vërtetë, zakonisht janë të nevojshme fusha të gjera (kontinentale), në kontakt me oqeane dhe dete më të mëdha, ku është e mundur një ndryshim i lartë (ciklonik) në presionin e ajrit dhe një përplasje e fronteve drastike të ndryshme ajrore”, analizon Milevski.
Një problem tjetër që e ndërlikon edhe më shumë situatën e përmbytjeve në Maqedoni janë aktivitetet ndërtimore dhe mbirja e objekteve në çdo hap, sidomos në kryeqytet. Mbulimi i tepërt me beton krijon probleme nga të cilat ne qytetarët do të goditemi në të ardhmen.
“Betonimi kushtëzon përqendrimin dhe kullimin e ngadaltë të tabelës ujore. Atë e plotëson fluksi i ulët i kanalizimeve të stuhisë, i dimensionuar kryesisht sipas përmasave dhe nevojave të qytetit të 40, 50 viteve më parë (kur ishte dy herë më i vogël), por edhe sipas ekstremeve të shiut të pritshëm të atëhershëm. Shfrytëzimi i dobët i sistemit të kanaleve zvogëlohet më tej nga mbetjet dhe mbeturinat me origjinë të ndryshme (kryesisht nga persona juridikë dhe fizikë të paskrupullt). Gjithashtu, në qytet ka pika të shumta të ulëta – depresione, në të cilat grumbullohet uji, madje edhe në rrugët kryesore, dhe këtu uji nëntokësor është mjaft i lartë. Kjo kontribuon në formimin e pellgjeve të thella – “liqeneve” pas çdo shiu të fortë, të cilët vazhdojnë për orë të tëra, madje edhe ditë. Duhet të kihet parasysh se ujërat nëntokësore në Polin e Shkupit janë të larta, kështu që ndërtimi në thellësi duhet të jetë me kohë dhe dimension shumë i kujdesshëm”, analizon Milevski.
Sipas tij, problemi i vërtetë janë ndërtimet pa leje në qytet, ndryshe nga e kaluara kur Shkupët e vjetër kujtojnë një Shkup ndryshe.
“Ndërtimet pa leje vështirësojnë rrjedhjen e ujërave të rrëmbyeshëm, komplikojnë sistemin kanal-kullues, apo pengohen prej tij. Shkupianët e moshuar kujtojnë se deri në 40 vjet më parë, qyteti ishte shumë më human, më i gjelbër, me më pak beton dhe shumë më shumë gjelbërim dhe tokë të hapur që mund të thithte një sasi të madhe të ujit të stuhisë. Sot është anasjelltas, komplekset e bollshme të betonit, pak gjelbërim, në kombinim me pritshmërinë e shpeshtë të reshjeve të forta deri në ekstreme, do të krijojnë probleme më të mëdha, dëme materiale dhe në rastin më të keq viktima njerëzore”, përfundoi profesori Milevski.
