Shtrenjtimi i jetesës dhe trendi i pandalshëm i rritjes së çmimeve shtrojnë pyetjen nëse ekonomia po përballet me sfida të reja duke ndryshuar rrënjësisht rregullat e lojës? Problemet që nisën prej dy vjetësh me pandeminë dhe po thellohen gjithnjë e më shumë me lu*ftën në Ukrainë po thellojnë krizën dhe po rrisin me hapa galoponte çmimet. Parashikimet për të ardhmen janë të zymta, sidomos po të kihet parasysh deklarata e këtyre ditëve kancelarit gjerman Olaf Sholc, sipas të cilit kapitulli i globalizimit me çmimet e ulta ka përfunduar.
“Unë mendoj se faza e globalizimit, në të cilën çmimet ishin të ulëta ka përfunduar, sepse vetëm një pjesë e vogël e tregut shërbehet nga pjesa tjetër e botës. Përparimi në 30 deri në 40 vitet e fundit është i madh, shumë vende kanë arritur aq shumë sa që tani janë klientë që konkurrojnë me ne për produktet deficitare”, deklaroi Sholc në Bundestag. Nëse konstatimi që vjen nga numri i një prej superfuqive ekonomike, çfarë do të ndodhë me ekonomitë e vendeve si Maqedonia, të cilat ende mezi përballen me pasojat e dy viteve të fundit? Ekonomistët nuk e përjashtojnë mundësinë e vendosjes së një rendit të ri ekonomik në botë, por nga ana tjetër janë optimistë për faktin se një pjesë e mirë e vendeve në botë po mundohen të gjejnë alternativa për të minimizuar dëmet mbi ekonominë.
“Kjo situatë nuk ka gjasa të ndryshojë për mirë, veçanërisht jo në afat të shkurtër. Edhe rreziqet që ekuilibri të rikthehet në nivele edhe më të larta janë të pranishme dhe materializimi i tyre varet nga kohëzgjatja dhe mënyra e përfundimit të konfliktit ruso-ukrainas”, tha për mediat profesori Marjan Petreski nga Kolegji Amerikan. Ai shton se për vendet e vogla si i yni, zgjidhja është rritja e prodhimit vendas të produkteve kryesore, si gruri, misri, luledielli, perimet dhe investimet e shpejta në rritjen e kapaciteteve të prodhimit të energjisë elektrike.
“Ajo që duhet të bëjë qeveria në këtë periudhë është që bujqësia të jetë prioriteti i saj. Në vendin tonë, klasa politike është e ngujuar thellë në besimin se bota është e pandryshueshme dhe se asgjë nuk na kap”, thotë në tjetër profesor, Zdravko Savevski. Ai shton se nëse nuk fillojmë të marrim parasysh sa më shpejt se jemi në vitin 2022 dhe të jetojmë në iluzionin se mund ta shtyjmë me “politikën si më parë”, kjo vetëm garanton se goditja që do të pësohet do të jetë edhe më e rëndë. Të një mendimi janë edhe nga Organizata e Punëdhënësve të Maqedonisë.
“Deficitet e mëdha buxhetore të bëra nga qeveritë për të reduktuar problemet e shkaktuara nga kriza e kovidit, ishin sinjali i parë se do të stimulohet inflacioni. Kjo u pasua nga problemet me furnizimin me energji, fillimisht rritja e lartë e çmimit të energjisë elektrike dhe më pas fillimi i krizës së Ukrainës dhe naftës dhe gazit. Maqedonia ka mundësi për të rritur prodhimin bujqësor, veçanërisht prodhimin e grurit. Ish-komplekset bujqësore-industriale kishin programe vjetore për shkatërrimin e sipërfaqeve të reja dhe çdo vit shtonin sipërfaqet e mbjella me grurë.
Në këtë pikë, ne kemi lejuar që sipërfaqe të mëdha të pronësisë shtetërore dhe private të mbeten të papunuara. Në anën tjetër, mënyra e dhënies së subvencioneve për hektar, në vend të sasisë së prodhuar, nuk jep rezultatet e dëshiruara. Ndoshta kjo krizë më në fund do të na bëjë të ndryshojmë subvencionet dhe të bëjmë konsolidim të parcelave bujqësore”, thotë Angel Dimitrov, nga Organizata e Punëdhënësve të Maqedonisë.
Ekspertët sugjerojnë që sa i përket prodhimit të energjisë elektrike, është thelbësore që zgjerimi i kapaciteteve të jetë plotësisht në përputhje me tranzicionin energjetik, pra të mbështesë investimet në hidrocentrale, fotovoltaikë, erë dhe hidrocentrale, por kjo do të thotë që mbyllja e kapaciteteve të lëndëve djegëse fosile nuk duhet të jetë e menjëhershme, sepse mund të jetë vendimtar për t’iu përgjigjur kulmeve të njëhershme të çmimeve të energjisë elektrike si ajo në të cilën jetojmë tani.
