Mr.Ali Hertica
Filozofia e Hegelit është interpretuar shumë ndryshe gjatë viteve. Në shekullin e 19-të, tashmë kishte Hegelianë të majtë dhe të djathtë, në përputhje me deklaratën e Hegelit se një parti ka fituar me të vërtetë vetëm kur ndahet në dysh. Në vendin tonë, filozofia hegeliane para Lu*ftës së Dytë Botërore u përhap kryesisht nga profesorja e ekstremit të djathtë në Leiden Bolland, gjë që i ka dhënë asaj një reputacion të keq. Si rezultat, ekziston ende një farë mosbesimi ndaj Hegelit (1770-1831) dhe filozofisë së tij.
Në dekadat e fundit të shekullit të njëzetë, njerëzit kanë parë të shohin filozofinë e Hegelit ndryshe ndërkombëtarisht, pjesërisht si rezultat i kërkimit historik në zhvillimin e idealizmit gjerman. Kjo kryesisht ka të bëjë me metodën e tij të të menduarit, të cilën mund ta quash edhe dialektikën e tij spekulative. Çfarë përfshin ajo metodë e të menduarit. Hegel dëshironte ta përdorte atë për të shprehur hapjen e mendjes njerëzore, pasi ajo kishte marrë formë në të menduarit modern që nga Rilindja e këndej. Për të kuptuar thelbin e asaj metode të të menduarit, duhet të kuptojmë që Hegeli besonte se ne gjithmonë e perceptojmë realitetin nga një perspektivë e caktuar.
Marrëdhënia me një njeri tjetër mund të jetë personale, afariste, ose edhe politike. Fqinji im mund të jetë shoku im, por ndoshta në të njëjtën kohë edhe konkurrenti im dhe ndoshta edhe anëtari apo kundërshtari i partisë. Në rastin e parë mendoj nga perspektiva e marrëdhënieve personale, në rastin e dytë nga një perspektivë socio-ekonomike dhe në rastin e tretë nga një perspektivë politike. A mund të lidhen edhe këto perspektiva.
Përkundër asaj që pretendojnë postmodernistët bashkëkohorë, sipas Hegelit ekziston me të vërtetë një lidhje e kuptueshme midis perspektivave, megjithëse ato duken kontradiktore nëse doni t’i përzieni ato së bashku. Mendja racionale gjithashtu nuk di se çfarë të bëjë me këto këndvështrime të ndryshme, ajo i përmbahet me kokëfortësi një perspektive të vetme. Prandaj filozofi duhet të kërkojë një lidhje që mund të gjendet vetëm në një nivel më të lartë të mendimit. Kuptimi i kësaj koherence është pikërisht i pakuptueshëm për mendjen. Ekziston një nivel mendimi që nuk është racional.
Po. Hegel e quan këtë ‘arsye’ (Vernunft). Kjo arsye nuk është jo inteligjente, por as nuk është thjesht racionale. Ju nuk qëndroni automatikisht në një perspektivë, por le të bindeni se çfarë lloj perspektive përdorni në të vërtetë. Sepse disa gjëra bëhen paradoksale nëse ngecim në mendimin racional. Merrni lirinë. Kur përballeni me një vendim, mundësitë janë ende të hapura, por liria juaj për të vendosur nuk është realizuar ende. Pasi të keni marrë vendimin, megjithatë, opsionet e tjera nuk janë më të disponueshme. Çfarë ka mbetur atëherë nga liria?
Sidoqoftë, liria është tranzicioni midis dy anëve të çështjes dhe për ta kuptuar atë, ne duhet të ecim së bashku me atë tranzicion në mendjet tona, të ndërrojmë perspektivat. Këto dy këndvështrime duken kontradiktore, por liria është pikërisht uniteti i të dyve, domethënë: marrëdhënia e tyre që e bën të kuptueshme se ato mund të shkrihen në njëra-tjetrën. Kjo është e pakuptueshme nga të dy perspektivat. Kjo është ajo që Hegel do të thotë me fjalinë: “Të kuptuarit gjithmonë e merr konceptin pikërisht për të pakuptueshmen”.
Sepse relativizimi i perspektivave, të cilat Hegel shpreh filozofikisht, ndodh kudo në kohën tonë. Por mendimi i shumicës së njerëzve ngec në arsyetim, kështu që ata nuk dinë çfarë të bëjnë me këtë relativitet. Shembujt janë të shumtë: teknologjia e informacionit është një teknologji që është më shumë sesa thjesht teknologji; organizatat bashkëkohore janë të përfshira në një riorganizim të përhershëm, paqja nuk është më një shtet por një proces dhe demokracia nuk është më një sistem fiks por një reflektim i vazhdueshëm. Nëse e kuptojmë se jetojmë në një epokë Hegeliane, filozofia mund të jetë në gjendje të shkojë një hap më tej sesa erdhi Hegel.
