Helmi i gjarpërinjve, ai i gjitarëve dhe pështyma më e padëmshme e njeriut kanë një origjinë unike, e cila i përket një paraardhësi të përbashkët. Të dyja vijnë nga një proteinë 300 -milionë vjeçare, e cila me kalimin e kohës ka evoluar në dy forma shumë të ndryshme, njëra krejtësisht e padëmshme, tjetra potencialisht vdekjeprurëse.
Është ky rezultat i një studimi ndërkombëtar, një bashkëpunim midis Universitetit të Institutit të Shkencës dhe Teknologjisë Okinawa, në Japoni, dhe Universitetit Kombëtar Australian të Canberrës, që ka bërë të mundur rindërtimin e historive evolucionare të pështymës njerëzore dhe të helmit të përdorur nga shumë gjarpërinj dhe disa gjitarë. Studimi është publikuar në BMC Biology.
Protagonistët e studimit kanë një emër të ndërlikuar, quhen kalikreina dhe janë një nëngrup i proteazave serine, enzima të afta për të shkatërruar lidhjet specifike të pranishme në proteina. Me fjalë të tjera, ato janë një klasë e toksinave të pranishme në atë koktej kimik që është helmi i gjarpërinjve – dhe i gjitarëve të paktë helmues, duke përfshirë minjtë.
Për çfarë do të përdoren? Kalikreinat në veçanti shkaktojnë një rënie të shpejtë të presionit të gjakut dhe mund të çojnë në palëvizshmëri apo edhe vdekje. Megjithatë, kalikreinat janë gjithashtu të pranishme në lëngun e pështymës së shumë gjitarëve, duke përfshirë minjtë dhe ne njerëzit; por kanë një formë tjetër, dhe mbi të gjitha jo toksike. Ende sot nuk e dimë saktësisht se cili është roli i tyre në pështymën tonë.
Ngjashmëritë midis kalikreinave të ndryshme janë njohur prej kohësh. Deri më tani, ajo që mungonte ishte teknologjia gjenetike e nevojshme për të gjurmuar historinë e tyre të plotë. Kjo është ajo që bëri ekipi i udhëhequr nga Agneesh Barua, i cili arriti të rindërtojë të gjithë pemën evolucionare të gjeneve që prodhojnë këto proteina te vertebrorët, duke zbuluar se kalikreinat e njeriut dhe të gjarpërinjve evoluan nga një gjen i vetëm stërgjyshor, i pranishëm në disa paraardhës të përbashkët të zvarranikëve dhe gjitarëve. Sipas studimit, ndër të tjera, kjo do të thotë se proteinat që kemi në pështymën tonë kanë potencialin të bëhen toksike.
Kjo padyshim nuk do të thotë se ne njerëzit do të evoluojmë një formë helmi herët a vonë, siç shpjegon studiuesi Barua, “prodhimi i helmit është shumë i shtrenjtë nga pikëpamja energjetike dhe duhet të ketë shumë presion ekologjik që të shtyn ta evolosh atë. Shumica e gjitarëve, dhe ne njerëzit në veçanti, nuk e kemi këtë presion”, thekson ai.
