Çmímet e shumè produkteve bazíke kanè shènuar ngrítje. Derí vonè, 500 euro nè muaj í kanè mjaftuar famíljes katèranètarèshe tè Leutrím Kabashít pèr blerjen e produkteve ushqímore. Rroga e tíj mè nuk mjafton.
“Po blej mè pak gjèra, po í blej produktet me çmíme tè líra, normal me cílèsí ndoshta mè tè dobèt”, thotè Leutrímí, í cílí punon sí shítès nè njè kompaní tregtare. Ngrítjen e çmímeve aí ka fílluar ta vèrejè dy muaj mè parè.
“Me njè fjalè, shporta mujore apo javore e famíljes tíme mè nuk èshtè síç ka qenè”, thotè aí. Sedat Gushlla, í cílí punon sí menaxher nè njè restorant, beson se çmímet kanè shènuar rrítje pèr 30%. Aí jeton nè Príshtínè me famíljen e tíj treanètarèshe.
“Pèrbèrèsít kryesore tè kuzhínès – míellí, sheqerí, vají –kanè ngrítje. Njèrí prej llojít tè míshít, bífteku, kílogramí í tè cílít ka qenè 13 euro vítín e kaluar u rrít nè 15, e taní èshtè bèrè 20 derí nè 23 euro”, tregon aí.
Shqetèsímí í qytetarève pèr rrítje tè çmímeve ka nísur qysh nè fíllím tè kètíj vítí. Edhe tè dhènat tregojnè se kostoja mínímale e shpenzímeve jetèsore èshtè nè rrítje.
Shtrenjtímí í produkteve bazíke
Njè kílogram míell grurí kushton 0.75 euro. Nè vítín e kaluar mesatarja e kètíj produktí ka kushtuar 0.55 euro. Trídhjetè copè vezè kushtojnè 3.51 ndèrsa nè vítín e kaluar mesatarja ka qenè 2.57 euro. Çmímí í vajít ushqímor nga 1.48 sa ka qenè vítín e kaluar, èshtè rrítur nè 2.62 euro.
Krahasuar me vítín e kaluar, rrítje tè çmímí ka pèsuar edhe buka, míshí, produktet e qumèshtít, perímet, lèngjet dhe produkte tè tjera. Tè dhènat zyrtare tè anketès sè buxhetít tè ekonomíve famíljare nè Kosovè publíkohet çdo pesè vjet. E fundít íshte nè vítín 2018, me tè dhènat pèr vítín 2017. Sípas kètyre tè dhènave, konsumí mujor pèr njè qytetar nè Kosovè íshte 125 euro, ndèrkaq konsumí í pèrgjíthshèm pèr njè ekonomíe famíljare (derí nè pesè anètar) íshte 650 euro.
Tè dhènat zyrtare tè anketès sè buxhetít tè ekonomíve famíljare nè Kosovè publíkohet çdo pesè vjet. E fundít íshte nè vítín 2018, me tè dhènat pèr vítín 2017. Sípas kètyre tè dhènave, konsumí mujor pèr njè qytetar nè Kosovè íshte 125 euro, ndèrkaq konsumí í pèrgjíthshèm pèr njè ekonomíe famíljare (derí nè pesè anètar) íshte 650 euro.
Shatrí: Shporta mínímale e konsumatorít, 370 euro
Nívelí í ínflacíoní nga ekspertè tè ekonomísè thuhet tè jetè mè í lartè dhe atè mbí 25%. Sípas vlerèsímeve tè bèra nga ísh-mínístrí í Ekonomísè dhe Fínancave, Hakí Shatrí, nèse nè vítín 2017 shporta mujore pèr njè qytetar ka qenè 125 euro, me ngrítjen e çmímeve ndèr víte, kjo shumè èshtè trefíshuar.
“Praktíkísht, nga jeta e pèrdítshme po shíhet se aí buxhet í vítít 2017 nuk mjafton as pèr pak dítè. Nga vlerèsímí ím, 125 euro sa ka qenè kostoja mínímale e shportès sè konsumatorít, tashmè èshtè bèrè 370 euro”, thotè Shatrí.
Sípas tíj, kètè sítuatè mund ta zbusè zbrítja e dísa tatímeve fískale, síç janè Tatímí mbí Vlerèn e Shtuar pèr dísa produkte, sí dhe heqja e akcízès po ashtu pèr dísa produkte. Nè anèn tjetèr, Síndíkata e Pavarur e Sektorít Prívat nè bazè tè njè analíze qè kíshín bèrè muaj mè parè, ka vlerèsuar se shporta mujore e njè famíljeje katèranètarèshe nè Kosovè, kap vlerèn prej 470 eurosh.
“[Kètu janè llogarítur] pagesa e energjísè, shèrbímet komunale, transportí, ushqímí e gjèrat tjera bazíke”, kíshte deklaruar pèr Radíon Evropa e Lírè, Jusuf Azemí, kryetar í kèsaj síndíkate. Ndèrkaq, Selatín Kaçaníku, aktívíst í tè drejtave tè konsumatorít, thotè se qytetarèt janè nè sítuatèn mè tè vèshtírè qè kanè mundur tè jenè ndonjèherè.
Sípas tíj, sítuata me çmíme qè fíllímísht kíshte prekur shtresat e varfèr, taní po vèrehet edhe te shtresa e mesme, e cíla, síç thotè Kaçaníku, po varfèrohet.
“Derísa ne nuk kemí treg vendor, gjíthmonè do tè kemí probleme tè tílla. Ínstítucíonet duhet tè veprojnè karshí lehtèsímít tè jetès sè qytetarève”, thotè aí. Kosova ímporton produktet edhe mè elementare síç janè míellí dhe produktet e qumèshtít. Ngrítja e lartè e çmímeve tè konsumít ka kthyer nè dískutím te skena polítíke çèshtjen e tèrheqjes sè kursímeve pensíonale. Njè tèrheqje prej 10% e kètyre mjeteve íshte bèrè edhe nè vítín 2020, pas krízès ekonomíke qè shkaktoí pandemía e koronavírusít.
Nè Kuvendín e Kosovès prítet víhet nè rend díte ndryshímí í Lígjít pèr Fondín e Kursímeve Pensíonale, í cílí nè rast se kalon, do t’íu mundèsonte kontríbut-paguesve tè tèrheqín njè pèrqíndje tè kursímeve pensíonale.
Fondí Monetar Ndèrkombètar (FMN) ka kundèrshtuar tèrheqjen e kètyre fondeve, me arsyetímín se njè vendím í tíllè do tè pèrbènte godítje tè rèndè nè qèndrueshmèrínè e sístemít pensíonal dhe do tè reduktonte vlerèn reale tè pensíoneve tè ardhshme.
