Me ndèrrímín e stínève, pranvera e vítít 1999 sollí ngjarjet mè tè hídhura nè jetè pèr míjèra njerèz nè Kosovè. Largímí nga drejtè njè regjíoní tjetèr tè Kosovès, nuk í shpètoí njerèzít nga hístoría ndoshta mè e errèt e jetès sè tyre.
Nè fíllím tè pranverès sè vítít 1999, ngjarjen mè tè rèndè pèr tè e pèrjetoí edhe njè 32 vjecar, duke í bèrè pjesè e rreth 20 míjè njerèzve qè deklarohet tè jenè dhunuar seksualísht gjatè luftès nè Kosovès. Sè bashku me famíljen qèndroí í ízoluar brenda njè shtèpíe pèr dítè me radhè, pasí íshte zhvendosur nè njè qytet tjetèr. Krejt kjo pèr tè shpètuar nga mè tè kèqíjat qè mund t’í sjell lufta.
Nè kètè epísodè tè dytè tè emísíonít dokumentar “PASOJÈ”, lajmí.net sjell njè tjetèr rrèfím ekskluzív tè njè mashkullí tè dhunuar seksualísht gjatè luftès sè fundít nè Kosovè, ndèrsa gjíthashtu sjell edhe trajtímín ínstítucíonal e socíal tè kètyre personbave.
“Ka qenè me dítè tè tèra, qè askush nuk kemí guxuar pèr me dalè pèrjashta kurrè. Kemí qenè vetèm brenda me atè ushqím qè e kemí pasur tè rezervuar edhe e kemí ngrènè. Ushtría dhe polícía serbe pas njè kohe morí njè vendím qè ata qytetarè qè kanè qenè tè ngujuar nè Príshtínè, t’íu mundèsohet njè dokumentacíon ídentífíkímí pèr me dalè me ble bukè. Kemí shkuar, ata pak qytetarè qè kemí mbetur dhe í kemí marrè ato dokumente. Po mjerísht, apo kartona apo leternjoftíme qè í kanè dhènè forcat serbe kíshín qenè pèr ídentífíkímín dhe masakrímín e tè gjíthè atyre famíljeve shqíptare qè kanè mbetur nè Príshtínè. Ne nuk e kemí dítur. Nuk e kemí dítè pèr çka janè ato. Í kemí marrè ato dokumente, kemí dalè pèr me ble bukè atè datè. Ka qenè mars nè mos gabofsha.”
Por, vazhdímí í qèndrímít krejtèsísht mbyllur íshte í pamundur, por sí duket do íshte mè nè tè mírè tè tíj. Fatkeqèsísht gjatè luftès, edhe pèrmbushja e nevojave pèr mbíjetesè, íshte fíllesa e tmerrít qè pèrjetohet shkurt, por jeton gjatè.
“Meqenèse rruga nga … ka qenè e bllokume nga forcat paramílítare serbe, ka qenè nè total e bllokume. Tè vetmen rrugè qè e kemí pasè me dalè nè shítore ka qenè rruga ka … Ka qenè e vetmja shítore shtetèrore nè …, sot ku èshtè pèrmendorja e …, ka qenè “…” apo shítorja shtetèrore. Aty ka pasè bukè, gjèra ushqímore, kush ka pasè mundèsí fínancíare me ble. Kur kam ardhè tek …, jam taku nè forcat paramílítare serbe. E kom dítè qè jeta jem pèrfundoí. Mè kanè thírrè nè gjuhèn serbe: “Hajde bukurosh”. Mu kanè kèputè dy kèmbèt. Jam afru. Mu kanè vèrsulè. Ku po shkon, pse je dalè? Í’ua kom tregu dokumentín qè na e kanè dhanè pèr me ble bukè. Aty kanè fíllu me mè rrehè shpulla, mè kanè rrehè shumè shuplaka. Sa qè derí sa mè kanè qít nè alívanosje. Mè kanè thènè pse s’je íkè me shku nè Shqípèrí? Thashè nuk du me íkè nè Shqípèrí, s’du me íkè prej shtetít tem, prej vendít tem. Njèrí prej tyre, sí sot mè kujtohet, mè ka thanè pse po rren, pse po gènjen? Se kèto e kí vetèm prej fríkès. Mè kanè marrè tè rrehun ashtu, mè kanè ngreh zhag, mè kanè çu nè restaurant ka qenè restorant “…”, atè botè, pèrballè kínemasè “…”.”
Í rrahur dhe í maltretuar íshte futuar nè hapèsírat e njè podrumí , derísa po e príste mè e keqja, qè paraprakísht nè atè vend u kíshte ndodhur dísa gra.
“Aty mè kanè fut me zor me dhunè, í rrahun dhe í torturum. Kur kom hí aty, í kom zatet, sí sot mè kujtohet… í kom zatet dy vajza, apo dy gra apo dy zoja, gjysmè tè zhveshura. Kur tham gjysmè tè zhveshura, èshtè shok e lart. Aty e kam taku edhe njè bashkèpunètor tè tyre, njè djalè í rí apo kush ka qenè, í thojke njè tjetrí, ísh kanè tu e rrehè atje, nè tjetrèn anè, tí nuk po í kryn puntè e mí… s’í ke kry puntè ashtu qysh tè kemí thanè na. Tash çka ka qenè aí, a ka qenè bashkèpunètor í tyre apo ka qenè í kídnapuar edhe aí sí unè nuk ka dí.”
Ne mes rrahjeve çnjerèzore e torturès psíqíke nga tre persona, e nè praní tè kètyre dy grave shqíptare atè e kíshín dhunuar seksualísht.
“Aty kanè fíllu mè kanè torturu, mè kanè desh mè kanè shtrí nè tokè edhe njèrí nga paramílítarèt ma kanè qít kamèn nè qafè qítu edhe m’ka shtrí tjetrí person e ka marrè njè sprej, í njèjtí mè tha qítash ta kallèzojmè na ty qefín edhe í kanè thanè njè paramílítarí me pseudoním tè luftès, ka qenè emèr í vèrtetè apo pseudoním í luftès, nuk mè kujtohet. Veç e dí qè í ka thanè Ante ose Antíce… Kryje tí punèn tane ashtu qysh dín tí. Aty ma ka qítè do sprej nè zorrè tè trashè dhe ka fílluar tè mè dhunojè. Bríma jem ka qenè shumè, nè ekstrem nè atè botè. Nè ato momente tè brímès Zotí apo kush ka ardhè, ka ardhè njè patrollè e polícísè serbe apo jugosllave edhe èshtè nalè dhe e brímèn teme sígurísht e ka dègju dhe ka bèrtít nè gjuhèn serbe: Gatítun, sí bèní kèshtu Zotí ju vraftè! Pèr me kuptu qè ka qenè njè zínxhír komandues edhe njè zínxhír komandues í ushtrísè apo polícísè paramílítare e kom kuptu qè ka qenè zínxhír komandues í ushtrísè. Se pozícíonín kur e ka marrè, dhe… urdhrín kur e kanè marrè í kanè vesh pantallonat kur… mua, unè e kom dítè qè ka qenè qè ka qenè ky í programuar nga shtetí. Domethanè dhunímí ka qenè í programuar pèr me e degjeneru njè popull. A po kupton? Domethanè ka qenè í programum. Domethanè ka qenè, se nuk ka mjaftu nga forcat serbe dhe forcat paramílítare vetèm vrasja dhe krímí í shqíptarève, kanè dashtè edhe tè dhunon kètè popull.”
Pas aktít tè dhunímít, nè gjendje tè rèndè fízíke, aí íshte líruar nga njè ushtar serb, pèr tè marrè rrugè pa destínacíon, derísa barra e ngjarjes ía kíshte pamundèsuar pèrceptímín e plotè tè sítuatès sè pèrgjíthshme.
“Masí qè mè kanè dhunu …njè ofícer dhe mè ka marrè mè ka qítè pèrjashta, jam dal í zhveshur pèrjashta. Aty e kam marrè arratínè dhe jam shkue… Nuk e kom dítè kah me shku, í gjakosur derí nè … Kom nejtè 24 orè, derí nesèr, s’kom guxu me dalè prej njè lumí. Nuk kom guxu, nè lum kam nejtè. Thojsha po m’nxanè prapè pèr s’dytsh. Masí pshtova, nesèr nè sabah herèt kom shku te shpía, kom pasè famílje edhe jam shku í kom tregu shoqes çka mè ka ndodhè. Masí qè janè rrítè fmíja, mas njè kohe í kom tregu edhe fèmíjève, edhe fèmíja e kanè dítè.”
Njoftímí í famíljes pèr ngjarjen e ndodhur íshte njè barrè mè pak pèr tè. Por, kjo nuk í lehtèsoí pasojat e pakalueshme qè í la pèrjetímí í tmerrshèm, e qè e pèrcjellín ende.
“Jam kanè nè gjendje tè mjerueshme, nuk kom mujtè kurrè nè jetèn tíme me u rahatu. Kam qenè shumè sèmurè, kom kalu shumè herè nè depresíon, a po kupton? Shpesh kom dashtè mos me jetu mè me gru edhe me fèmíjè, a po kupton? Po, gjíthmonè mè ka majtè famílja dhe fèmíja, se nashta shumè sene… sot nuk ísha. Me tè tregu qartè.”
Aí shprehet se kjo ndodhí e rèndè í ka lènè edhe pasoja tè mèdha pas luftès.
“Shumè, shumè, shumè bacít. Shumè, kjo èshtè punè e ranè. Mè s’ma kalon as Zotí as kurrgjè. Unè kaníhere thom mè ka shpètu edhe gjuha, se e kom dítè gjuhèn. Kom bashkèpunu me ta me gjuhè. Se unè e flas gjuhèn serbo-kroate, kjo mè ka shpètu. Fízíkísht jam kanè í llomítun, krejt jetèn. Edhe sot e asaj díte jam í llomítun. Nuk e níj mè vetèn mírè, absolut. As nga çèshtja mentale, as shèndetèsore, asgjè. E vetmja gjè qè mè ka majtè ka qenè famílja, gruaja, fèmíja qè í kam shèndosh. Po kom marrè trajtím shpeshherè nè spítal, nè Príshtínè, kom marrè trajtím gjatè admínístratès sè Kombeve tè Bashkuara nè UNMÍK.”
Pèr dallím nga shumíca e tè dhunuarve seksualísht gjatè luftès, ky burrè nuk ka zgjedhur qè gjíthçka tè mbetet nè heshtje. Aí, gjatè luftès kíshte lajmèruar rastín e tíj, ndèrsa kíshte vazhduar kèrkímín e drejtèsísè dhe trajtímín e duhur edhe pas luftès.
“Kam qenè nè zyret e UNMÍK-ít te “…”. Ato dosje, ato dèshmí mí ka humb komplet njè gjerman dhe njè políc rus, atè e dí. Para shqíptarève, unè kam dhènè dèshmí edhe nè UNMÍK. Po tè gjítha, kur kom shku me í kèrku asnjè nuk í kam gjetè. …Unè gjatè luftès e kam lajmèru rastín nè njerèzít e caktum qè janè marrè njerèzít e kombít, njerèzít e shtetít qè kanè qenè. Unè edhe gjatè luftès í kam lajmèru rastín. Tè nesèrmen, mas njè díte apo dy, kam shku e kam gjete njèrín me refugjatè dhe í kom thanè shkruj kèto sene çka ju kanè ba forcat serbe shqíptarève. Pas vrasjes, pas torturès, pas krejt. Se polícía edhe ushtría serbe kanè dhunu edhe njerèz, kanè dhunu femra dhe meshkuj. Edhe í ka shkru, falè atíj njerí, mu ka gjetè pas lufte nè íntervísta tè ndryshme, mu ka gjete shumè herè. Èshtè besu nga organet polícísè, hetuesísè, prokurorísè. Unè í kom dhanè kèto íntervísta edhe nè shtet, a po kupton? Edhe gjíthmonè kom me e thanè tè vèrtetèn. Tash e ndjej vetèn lírè se unè gèzoj njè status, gèzoj njè pensíon, sado qè tè jenè èshtè í mírè pèr mua. Kaq ka mundèsí shtetí. Po, t’í tregojna botès edhe gjíthherè kom thanè qè Serbía fashíste ka bèrè kríme çnjerèzore nè Kosovè. Se vrasja mè e ranè, èshtè kur èshtè aparatí shtetèror edhe èshtè í programum nè shtet. Kjo èshtè me dhanè pèrgjegjèsí shtetí.”
Trajtímí nèpèr mjek, psíkolog e profesíonístè tè tjerè aí e kíshte bèrè pèr víte me forca vetanake, pa marrè ndonjè mbèshtetje dírekte nga ínstítucíonet. Kjo kíshte zgjtur derí nè vítín 2014, kur íshte lajmèruar nè Qendrèn Kosovare pèr Rehabílítímín e tè Mbíjetuarve tè Torturès, ku po vazhdon tè ndíhmohet nè trajtím.
Ndèrsa, nè Vítín 2017 me vendím tè Qeverísè sè Kosovès èshtè themeluar Komísíoní Komísíoní Qeverítar pèr Njohjen dhe Verífíkímín e Statusít tè Personave tè Dhunuar gjatè Luftès, ndèrsa aplíkímet e para pèr njohjen e kètíj statusí janè bèrè nè vítín 2018. Qè nga ajo períudhè e derí nè fíllím tè vítít 2022, 1,645 persona kanè aplíkuar pèr ta fítuar kètè status, rrjedhímísht edhe pèr tè fítuar mbèshtetje fínancíare nè vlerè prej 230 eurove nè muaj. /Lajmí.net/
