Një krahasim i tillë në titullin e kësaj eseje duket iracional, por deri diku mund të arsyetohet me përpjekjen që ka eseja, për aq sa lejon hapësira në një gazetë ditore, për të kuptuar pozitën dhe përshtatjen, ndër të tjera të të dyja këtyre shteteve, brenda sistemit ndërkombëtar ku edhe e bëjnë jetën e tyre si shtete. Kjo duket më se e nevojshme sidomos për të reflektuar në retorikën aktuale politike në Kosovë.
Shkruan: Avdi Smajljaj
Kohëve të fundit në lëmshin e panevojshëm dhe artificial të krijuar në aspektin institucional e politik, në retorikën politike zyrtare ka filluar të zë vend edhe një lloj qasje anti-amerikaniste, më shumë e specifikuar drejt shtëpisë së bardhë, pra administratës së SHBA, ekzekutivit të politikave, në këtë rast edhe politikës së jashtme. Përderisa shtëpia e bardhë përfaqëson qëndrimin zyrtarë të SHBA-së, atëherë pozicionimi kundër shtëpisë së bardhë nënkupton edhe pozicionimin kundër politikës zyrtare të Washingtonit. Shtëpia e bardhë është adresa përmes së cilës SHBA komunikon me botën.
Një retorikë e tillë, përveçse mund të ketë synim rritjen e ca votave, është shumë e dëmshme për orientimin strategjik dhe për vetë ekzistencën e shtetit të Kosovës. Një qasje e tillë, për nga shtytja mund të kategorizohet në dy lloje: ideologjike, ose amatoreske në politik e ndërtuar mbi bazën e naivitetit. E para mund të jetë më sfiduese dhe më e qëndrueshme, që kërkon kohë dhe investim për të ndryshuar, e dyta është më pak e dëmshme dhe mund të përmirësohet me kohë. Se cila po e ushqen anti-amerikanizmin aktual në Kosovë, mbetet të shihet, por si do që të jetë një qasje e tillë nuk i shkon politikës zyrtare të një shteti, i cili nuk do të mund të krijohej e madje as të mbijetoj pa mbështetjen e vetë SHBA-së.
Pluralizmi shoqëror e demokratik, të cilin e sjelli SHBA në Kosovë e në tërë rajonin, duron dhe madje stimulon lloj lloj idesh e qëndrimesh, por një qëndrim i tillë në politikën zyrtare në Kosovë është përtej absurditetit.
Shteti i Kosovës është krijuar në rrethana dhe në zhvillime të një sistemi ndërkombëtar, ku SHBA si fuqi botërore e mbështetur edhe nga aleatët e saj, me përgjegjësi morale e politike për paqe e siguri në botë, ka përmbushur obligimin e saj moral, fillimisht për të parandaluar gjenocidin e spastrimin etnik në Kosovë, e pastaj edhe duke u përpjekur që të krijohen mundësi për liri e demokraci edhe në këtë pjesë të botës, duke mbështetur të drejtën demokratike të qytetarëve për të pasur shtetin e tyre ku mund të gëzojnë lirinë.
Lirisht mund të themi se jemi populli më me fat në historinë moderne, që në kupolën e strukturës së sistemit ndërkombëtar të sigurisë ka qëlluar të jetë SHBA, ndër demokracitë e para dhe mbështetësja më e madhe e lirisë e demokratizimit në botë, vlera këto që kanë determinuar politikën e jashtme të SHBA edhe në rastin e Kosovës, që nga rezistenca paqësore, lufta e UÇK, e deri te krijimi i shtetit dhe njohja ndërkombëtare e Kosovës.
Kështu, Kosovës i është krijuar gradualisht mundësia, kryesisht nga SHBA duke mos mohuar kontributin e të tjerëve, që të jetë pjesë e sistemit ndërkombëtar, edhe pse procesi nuk ka përfunduar ende dhe është në zhvillim e sipër, dhe brenda këtij sistemi, siç bën secili shtet, të përpiqet të adaptohet dhe të gjejë vetveten. Hyrja e Kosovës në këtë sistem, me krijimin si shtet, dhe qëndrimi brenda këtij sistemi, është i institucionalizuar në mirëmbajtjen e vazhdueshme të aleancës me SHBA. Asnjë shtet tjetër, asnjë fuqi tjetër nuk e siguron ekzistencën e shtetit të Kosovës brenda sistemit ndërkombëtar. Madje as BE-ja, marr për bazë kapacitetet që ka, ose më mirë të thuhet që nuk i ka, dhe vullnetet e ndryshme brenda saj sa i përket shtetësisë së Kosovës.
Për të ilustruar më tutje një relacion të tillë në mes Kosovës dhe SHBA, dhe për të kuptuar se si e sa është e dëmshme retorika zyrtare anti-amerikaniste e Kosovës, është e rëndësishme ti bëhet një vështrim sistemit ndërkombëtar, pozitës dhe rolit që kanë fuqitë në këtë sistem, nga i cili mund të nxirret edhe një reflektim i qartë për pozitën që ka shteti i Kosovës në këtë sistem, mbi bazën e së cilës so të duhej të mirëmbahej vazhdimisht, jo vetëm aleanca me SHBA, por do te duhej të ndërtohej komplet politika e jashtme e brendshme e Kosovës.
Paqja dhe siguria kanë qenë vazhdimisht objektiva në sistemin ndërkombëtar, rreth së cilave edhe janë organizuar dhe organizohen marrëdhëniet dhe politikat ndërkombëtare. Një prej mekanizmave primar në përmbushjen e këtyre objektivave është konsideruar balancimi i fuqive, rrezikimi ose mungesa e të cilit çdo herë ka prodhuar konflikte duke e bërë paqen dhe sigurinë të pa qëndrueshme. Krahas kësaj, me iniciativën e ish Presidentit Amerikan, Wilson, kombet krijuan organizatën e parë ndërkombëtare, për të zëvendësuar mekanizmin e balancimit të fuqive në arritjen e paqes dhe sigurisë, gjë që edhe kishte dështuar me fillimin e luftës së parë botërore. Kjo organizatë, Lidhja e Kombeve, u mandatua me përgjegjësinë e ruajtjes së paqes dhe sigurisë në botë, duke shpresuar se mund të jetë një mekanizëm më efiçient.
Megjithatë, edhe Lidhja e Kombeve, e më pas edhe pasuesja e saj, Organizata e Kombeve të Bashkuara, dështuan në përmbushjen e këtyre objektivave, duke e kthyer prapë orientimin drejt nevojës për balancim të fuqive. Ndër arsyet kryesore të dështimit të të dy organizatave, krahas mënyrës së funksionimit dhe vendim-marrjes së tyre të brendshme, është konstanta e sistemit ndërkombëtar, anarkia ose anarkia e rregulluar. Në sistemin ndërkombëtar anarkik ose anarkik të rregulluar, shtetet si subjekte dhe aktere primare në politikën botërore i përshtaten konditave të anarkisë, në përpjekjen e tyre të vazhdueshme për mbijetesë politike, ekonomike, e madje edhe legale. Sa të rrezikuara janë shtetet në këtë strukturë anarkike, varet nga kapacitetet që kanë ato, si: fuqia ekonomike, ushtarake, politike, fuqia e ndikimit, etj. Në këtë anarki, secili shtet përpiqet të gjejë vetveten, dhe të ndjek objektivat e tij brenda resurseve të kufizuara që ka.
Në prezencë të impotencës së OKB-së dhe të drejtës ndërkombëtare, si dhe nevojës së domosdoshme për paqe dhe siguri, gjë që është e lidhur direkt me ekzistencën e shteteve, përgjegjësia morale e politike për paqe e siguri bie mbi fuqitë e mëdha. Atyre u njihet statusi si fuqi, nga shtetet tjera, pikërisht për shkak të kapaciteteve vendimtare që kanë në arritjen dhe ruajtjen e paqes dhe sigurisë në botë. E njetja vlen edhe për fuqitë regjionale, edhe pse veprimi i këtyre fuqive është paraprakisht i varur në fuqitë botërore.
Në sistemin ndërkombëtar gjatë shek. 20 dhe atë aktual, SHBA ka qenë dhe është një prej akterëve kryesor dhe determinues në arritjen e paqes dhe sigurisë botërore. Roli i saj në përfundimin e luftës së parë botërore dhe krijimi e mekanizmave ndërkombëtarë për ruajtjen e paqes dhe sigurisë në botë është vendimtar dhe i pa kontestueshëm. Gjithashtu, intervenimi i SHBA-së në luftën e dytë botërore për të mundur boshtin e së keqes, dhe nazi-fashizmin ishte vendimtar. Imagjino botën se si do të dukej, sikur mos të ndërhynte SHBA në luftën kundër Nazizmit. Krahas çlirimit të Evropës nga nazi-fashizmi, SHBA e çliroi edhe botën nga boshti i së keqes, dhe hapi mundësitë për demokraci e liri në nivel global. Ndër të tjera, është e rëndësishme të përmendet edhe demokratizimi i Evropës, veçanërisht demokratizimi dhe denazifikimi i Gjermanisë, dhe ofrimi i sigurisë ndaj kërcënimit sovjetik. Është pikërisht SHBA, ose NATO, por NATO nuk do të kishte kuptim pa SHBA, që krijuan një ambient të sigurt brenda të cilit ofrohej siguria nga kërcënimi komunisto-sovjektik, dhe ku Evropa perëndimore mund të fillonte e vazhdonte suksesshëm më projektin e integrimit Evropian. Për më tepër, plani Marshall dhe hapja e tregjeve të SHBA për produkte Evropiane mundësuan edhe rimëkëmbjen e këtyre ekonomive.
Imagjino se si do të dukej Evropa karshi kërcënimit komunisto-sovjetik dhe kontributit të tyre kundër Nazizmit që i kushtoj shumë Evropës lindore e një numri vendeve tjera në botë, sikur SHBA të vendoste të kthehej në politikën e saj të jashtme të izolimit, siç ndodhi pas luftës së parë botërore, dhe ti lë duart e lira Stalinit në përpjekjet e tyre tradicionalisht ekspanzioniste, nga familja Moskovite që shtrihej në rrethin e Moskës në shek. 14, duke u zgjeruar vazhdimisht në një sipërfaqe aktuale prej rreth 9 milion km katror.
Në anën tjetër të botës, SHBA mbikëqyri procesin e demokratizimit dhe demilitarizimit të Japonisë, duke u përpjekur që edhe në këtë pjesë të botës të ofrohen mundësitë për demokraci, liri, e zhvillim ekonomik. Gjë që edhe ndodhi. Kjo mbikëqyrje u dëshmua shumë fitimprurëse për Japoninë. Doktrina Yoshida, e cila një prej elementeve të saj kishte besimin e çështjes së sigurisë së Japonisë tek SHBA, u tregua shumë e suksesshme. Shumë shpejt Japonia, në fund viteve të 60, edhe pse e kapituluar nga lufta, arriti të bëhet ekonomia e dytë në botë, fal qasjes së privilegjuar në tregjet dhe resurset Amerikane. Kjo mbikëqyrje, kishte edhe kufizime për Japoninë, të cilat në fund të ditës rezultuan të jenë të frytshme. Ishte në interesin e Japonisë të harminozoj qëndrimet e saja në politiken e jashtme me SHBA, si p.sh. duke mos normalizuar marrëdhëniet diplomatike me Kinën komuniste deri në vitin 1972, edhe pse Kina ishte partneri kryesor ekonomik para luftës dhe Japonia kishte nevojë për resurset e saj. Edhe sot SHBA vazhdon të garantuesi kryesor i sigurisë, jo vetëm për Japoninë, por tërë rajonin e Azisë lindore e juglindore karshi kërcënimit të vazhdueshëm nga Kina në rritje.
Edhe pse sot duket sikur kanë filluar të zhvendoset një pjesë e fuqisë tek disa qendra tjera, siç është Kina, Rusia, deri diku BE – e cila herë herë po përpiqet të krijoi një lloj subjektiviteti të saj në familjen e fuqive të mëdha, SHBA vazhdon të ketë primatin në këtë sistem. Madje të tri këto qendra tjera, janë shumë të varura direkt nga SHBA, Kina e Rusia në aspektin ekonomik, ndërsa BE në aspektin ekonomik e atë të sigurisë. Nevoja për siguri të SHBA shkon përtej BE-së në Evropë. Sa për ilustrim, si do të rrjedhin gjërat në vitet 98/99 në Kosovë pa intervenimin e NATO, e NATO në të shumtën nënkupton SHBA-në. Kush do të ndalte spastrimin etnik e gjenocidin Serb e Jugosllav kundër shqiptarëve të Kosovës. E lëre më të flasim për mundësitë e krijimit të shtetit të Kosovës pa SHBA-në.
Paqja dhe siguria në nivel global vazhdojnë të mbesin të varura direkt në SHBA. Imagjino lindjen e mesme sot pa angazhimin e SHBA-së. Shumë lehtë mund të përfundonte në konflikte me përmasa globale, në përpjekjet e gardës revolucionare Iraniane, për të eksportuar regjimin e vet totalitar e autoritar në tërë vendet e rajonit e edhe më tutje, si pjesë e objektivave politike të ndërtuara duke instrumentalizuar e përdorur religjionin për qëllime politike.
Gjithashtu, siguria e BE-së dhe Evropës në përgjithësi vazhdon të mbetet e varur në mbështetjen e SHBA-së. Pa një zotim të SHBA-së, çështja e Ukrainës do të ishte harruar tani, e Rusia do të kishte përfshi ish republikat tjera sovjetike, si shtetet baltike, duke e rritur presionin e kërcënimin edhe ndaj shteteve tjera anëtare të BE-së.
Bota pa angazhimin e SHBA-së do të ishte më e pasigurt, më autoritare e diktatoriale, e shumë më pak demokratike.
Në bazë të kësaj që u tha më lartë, mund të konkludojmë se parimi i kartës së OKB-së se shetet janë të barabartë, është parimi më naiv, mbi të cilin mund të prodhohen vetëm politika naive, që mund të sjellin në pikëpyetje edhe vetë ekzistencën e atyre shteteve që presin nga ky parim. Në konstantën e akarkisë së sistemit ndërkombëtar piramidal të ratifikuarat në bazë të fuqisë që kanë shtetet, shtetet e vogla siç jemi ne të cilat popullojnë fundin e hierarkisë së sistemit, të vetmen zgjidhje e kanë aleancën (bandwagoing) dhe mbështetjen te fuqitë e mëdha, për të kompenzuar pafuqinë e tyre.
Çdo ndërrim i këtij kursi është një aventurë e rrezikshme me kosto të ekzistencës për shtetin e Kosovës.
(Dr. Avdi Smajljaj ka përfunduar studimet e Doktoratës (PhD in Political Sciences) në Fushën e Shkencave Politike në Universitetin Duisburg-Essen në Gjermani. Ai është ligjërues i Shkencave Politike.)
