Mjedisi ka kushtëzuar gjithmonë shumë apo pak në mënyrë të drejtpërdrejtë statusin e shëndetit të njeriut. Prej gjysmës së dytë të shekullit të 19-të, me revolucionin industrial, ajri ka marrë një rol gjithnjë e më të rëndësishëm në përcaktimin e shumë prej sëmundjeve
Shumë herë ne mendojmë se jemi të paprekshem nga ambjenti. Shikojmë ngado mbeturina të hedhura aty-këtu dhe nuk reagojmë. Jemi bërë indiferentë ndaj diҫkaje që kërcënon vërtet shëndetin tonë.
Shpesh në biseda mbetemi pa argumente përsa i përket fakteve që pse janë rritur sëmundjet kronike, lindjet me patologji të fëmijevë, rritjes së frikshme të sëmurevë me kancer etj. Në shumë studime thuhet se faktorët kryesorë janë stresi dhe ndotja e mjedisit.
Mjedisi ka kushtëzuar gjithmonë shumë apo pak në mënyrë të drejtpërdrejtë statusin e shëndetit të njeriut. Prej gjysmës së dytë të shekullit të 19-të, me revolucionin industrial, ajri ka marrë një rol gjithnjë e më të rëndësishëm në përcaktimin e shumë prej sëmundjeve që sot kanë ndikimin më të madh mbi popullsinë: të ashtuquajturat sëmundje kronike. Sipas përkufizimit të Organizatës Botërore të Shëndetësisë, mjedisi është një grup i faktorëve të jashtëm që mund të ketë një efekt të rëndësishëm në shëndet. Përveç këtyre faktorëve ne duhet të shtoj se vetëm kohët e fundit janë zhvilluar dhe janë të lidhura me fenomenet në rritje, të tilla, si: zakonet e luksit, migrimet, urbanizimi etj.
Si ndikon mjedisi në shëndet?
Janë të shumtë agjentët mjedisorë. Disa prej tyre janë:
- Agjentët biologjikë
Faktorët biologjikë janë të përfaqësuara nga patogjene që shkaktojnë infeksione (viruset,bakteret etj) dhe që ndodhen në mjedis, ujë, ajër dhe ushqim. Edhe pse ndikimi i këtyre agjentëve në shëndetin e njeriut sot është i kufizuar nga përmirësimi i kushteve higjienike, nga ndërhyrjet parandaluese dhe terapia me antibiotikë, ato janë ende një problem, veçanërisht në ato zona ku kushtet favorizojnë shumëzimin dhe përhapjen. Shkak i përhapjes së këtyre janë migrimet e popullsisë nga një vend në tjetrin. Një shembull perfekt i kësaj është Shqipëria, e cila në periudhën e gushtit popullohet nga emigrantët që punojnë e jetojnë në vende të ndryshme.
Në punën time 10-vjeçare si mjeke kam vënë re se rritet shumë numri i virozave dhe i llojeve të tyre. Kjo vjen si pasojë e implantimit në mjedise të caktuara të agjentëve të rinj infektivë për të cilët ne nuk kemi zhvilluar një mbrojtje adekuate imunitare.
Një problem tjetër është përhapja e sëmundjeve të ndryshme nëpërmjet vektorëve, siç janë mushkonjat, kafshët e ndryshme shtëpiake ose jo, të cilat në një mjedis të ndotur bëhen shkak i sëmundjeve të ndryshme.
- Agjentët kimikë
Janë substanca të shumta dhe gjithnjë në zgjerimin dhe komponimet kimike që shkaktojnë ndryshime patologji në trupin e njeriut: disa prej këtyre tashmë ekzistojnë në mjedise të veçanta, të tjerët rrjedhin nga aktivitetet njerëzore. Monoksidit të karbonit, dioksidi i squfurit, dioksinat, hidrokarburet aromatike policiklike janë të gjitha komponimet që vijnë nga proceset e djegies jo të plota ose nga fraksionimi, purifikimi, nxjerrja dhe përpunimi i materialeve natyrore. Faktorët etiologjikë që kontribuojnë në procesin e ndotjes së mjedisit janë të ndryshëm dhe kryesisht industrialë dhe aktivitetet në zonat urbane, trafiku i motorizuar dhe ngrohje në familje. Veprimtaritë industriale veçanërisht ndikojnë në mjedisin me pasoja të dyja në bilancin, nëpërmjet ndryshimeve që ata sjellin, si në shëndetësi, për shkak të lirimit të substancave potencialisht të dëmshme. Këto substanca ndikojnë në gjenet tona duke i modifikuar ato, por jo vetëm. Ato ndikojnë dhe në modifikimin e materialit gjenetik të viruseve e baktereve duke i bërë ata më agresivë. Rritja e njerëzve të prekur nga alergjitë është një tjetër tregues i ajrit të ndotur e me cilësi jo të mirë. - Agjentët fizikë
Faktorët fizikë gjithashtu janë të shumtë, si: ndriçimi, lagështia, zhurmat ,rrezatimet jonizuese ose jo etj. Por, si ndikojnë ato në shëndetin tonë?
Shpesh studime të ndryshme kanë nxjerrë se përdorimi i tepruar i pajisjeve elektronike, si celulari mund të shkaktojnë sëmundje malinje të trurit apo të veshit. Sa e vërtetë është kjo akoma nuk dihet, por është e sigurt që ato ndikojnë fuqishëm në shëndetin tonë. Sa i përket ndotjes nga zhurma në mjedisin ku banojmë dhe në mjediset e punës, edhe pse zhurma në vetvete nuk është përgjegjëse për dëmet direkte ndaj njeriut, veprimi i tij patogjene përcaktohet nga përkeqësimi progresiv i cilësisë së jetës. Zhurma është përcaktuar nga tre faktorë: intensiteti, shpeshtësia dhe kohëzgjatja, dhe e ka origjinë te ndryshme, në varësi të aktiviteteve të ndryshme të njeriut. Shkalla e ndotjes nga zhurma është ende e lidhur ngushtë me subjektivitet ose më mirë shkallën e tolerancës individuale: nga pikëpamja e ekspozimit ndaj zhurmës mund të rezultojë nga çrregullime të thjeshta (frymëmarrje e vështirësuar dhe ndryshimet në ritmin e zemrës, elektroencefalogramë, dhimbje koke), çrregullime të gjumit, vështirësitë në marrëdhëniet njerëzore, çrregulime psikologjike. Po edhe ky konstatim akoma nuk është vërtetuar 100%. - Faktorët socialë
Shpesh në këshillat për të luftuar stresin dhe sëmundje të ndryshme mjekët rekomandojnë një jetë sa më të pasur sociale. Si ndikojnë marrëdhëniet sociale në shëndetin tonë?
Një marrëdhënie jo e mirë familjare e shoqërore i ҫon shpesh shumë të rinj, por jo vetëm, drejt zakoneve të dëmshme, si: duhani, droga, alkooli.
Shumë sëmundje, si: SIDA, tuberkulozi, infarkti e ҫrregullimet psikike e kanë origjinën në një marrëdhënie jo të mirë të individit me ambjentin social ku ai zhvillon aktivitetin e tij. - Vlerësimi i efekteve
Shumë njerëz me të drejtë thonë unë s’konsumoj alkool, droga, bëj një jetë të mirë shoqërore, kam një higjienë të mirë personale dhe jetoj e punoj në ambjente cilësisht të mira. Pse unë vuaj nga ky apo ai problem?
Mjedisi nuk vepron kurrë i vetëm mbi shëndetin tonë. Ai i kombinuar me predispozicionin gjenetik, mënyrën e jetesës, mënyrën e ushqyerjes, statusin socio-ekonomik dhe mundësinë e qasjes në shërbimet shëndetësore bëjnë të mundur prekjen e cilësisë së shëndetit.
Disa nga sëmundjet që kanë lidhje me mjedisin janë:
1) Sëmundjet kronike degjenerative. Në vendet e industrializuara, një lidhje me mjedisin është testuar për sëmundjet kardiovaskulare, kancerit dhe sëmundjeve kronike të frymëmarrjes. Sëmundje kardiovaskulare, përgjegjës për 40-45% të të gjitha vdekjeve, kanë si faktor kryesor të rrezikut për hipertension, nivelet e larta të kolesterolit, obeziteti, mungesa e aktivitetit fizik, çekuilibri dietik dhe duhanpirja.
2) Shkaku i dytë i vdekjes në vendet e industrializuara përfaqësohet nga tumori, me variacione, jo vetëm të gjinisë, por gjithashtu të zonave të ndryshme gjeografike. Sëmundjet e rrugëve të frymëmarrjes, madje edhe në qoftë se ata janë në rënie të mprehtë në të gjitha rajonet e Evropës, janë shkaku i tretë kryesor i vdekshmërisë (6-7%), dhe në mesin e këtyre sëmundjeve kronike degjenerative të përmendura deri tani, janë padyshim ato që të duket më e lidhur me një ‘ndryshimi i mjedisit (ndotja e ajrit në natyrë dhe të mbyllura).
3) 25% të shkaqeve të vdekjes në grupmoshën në mes të 1 dhe 14 vjeҫ është e përfaqësuar nga sëmundjet e frymëmarrjes, si: bronkit, emfizemë dhe astmë. Në shumë raste, megjithatë, ajo nuk është e njohur nëse efekti i disa prej ndotësve kimike erozion është përgjegjës për sëmundje të frymëmarrjes apo përkeqëson gjendjen e sëmundjeve ekzistuese, as nuk është përcaktuar ndikimin e faktorëve gjenetikë në sensibilitet të sëmundjes. Tani një fakt është efekti i pirjes së duhanit pasiv në zhvillimin e sëmundjeve të traktit të poshtëm respirator të fëmijët, por gjithashtu duhet të konsiderohet ndotës kimikë, të tilla si, p.sh.: Dioksidi i azotit të prodhuara nga djegia e gazit në familje, agjentëve biologjikë dhe alergeneve (pluhur, spore fungale, mrrimangat pluhur, etj.).
Shëndetin nuk përkufizohet vetëm si mungesa e sëmundjes, por si mirëqenie e individit në dimension fizik, mendor, social dhe mjedisor. Nga ky definicion vë në dukje rëndësinë e integrimit ndërmjet aftësive fizike dhe mendore dhe integrim të suksesshëm në mjedisin natyror të individit, familjes dhe shoqërisë. Një mjedis sa më i pastër, i gjelbëruar dhe i qetë e bën shëndetin tonë më të mirë.
