Yevgeny Prigozhin ishte dikur lojtar kyç në pushtimin e plotë të Ukrainës nga Rusia, në krye të një ushtrie private mercenarësh që udhëhoqën sulmin rus në zonat kryesore të luftës.
Prigozhin rekrutoi mijëra kriminelë të dënuar nga burgu për grupin e tij Wagner – pavarësisht sa të rënda ishin krimet e tyre, për sa kohë që ata pranuan të luftonin për të në Ukrainë.
Përpara se Rusia të fillonte atë që është bërë konflikti më i keq i armatosur i Evropës që nga Lufta e Dytë Botërore, Prigozhin u akuzua për ndërhyrje në zgjedhjet amerikane dhe zgjerimin e ndikimit rus në Afrikë.
Por si e arriti një njeri me fillime të errëta një ndikim të tillë dhe një reputacion për brutalitete të frikshme?
Fillimet e errëta
Yevgeny Prigozhin vjen nga Shën Petersburg, qyteti i lindjes së Vladimir Putin. Ai mori dënimin e tij të parë penal në vitin 1979, vetëm 18 vjeç, dhe u dënua me kusht për vjedhje me dy vjet e gjysmë. Dy vjet më vonë, ai u dënua me 13 vjet burg për grabitje dhe vjedhje, nëntë prej të cilave i kreu pas hekurave. Pas lirimit të tij nga burgu, Prigozhin ngriti një zinxhir biznesesh që shisnin hot-dog në Shën Petersburg. Biznesi shkoi mirë dhe brenda pak vitesh, në vitet 1990 ai hapi restorante të shtrenjta në qytet.
Pikërisht atje ai filloi të përzihej me të fuqishmit e Shën Petersburgut dhe më pas me Rusinë. Një nga restorantet e tij, i quajtur New Island, ishte një varkë që lundronte lart e poshtë lumit Neva. Vladimir Putinit i pëlqeu aq shumë sa – pasi u bë president – filloi të merrte atje mysafirët e tij të huaj. Dhe ka shumë të ngjarë që të dy u takuan për herë të parë.
“Vladimir Putin… e pa që nuk e kisha problem t’u servirja personalisht personaliteteve,” tha Prigozhin në një intervistë. “Ne u takuam kur ai erdhi me kryeministrin japonez Mori.”
Yoshiro Mori vizitoi Shën Petersburgun në prill të vitit 2000, në fillim të sundimit të Vladimir Putin. Putin i besoi Prigozhin mjaftueshëm për të festuar ditëlindjen e tij në Neë Island në 2003. Vite më vonë, kompania e hotelierisë së Prigozhin ‘Concord’ u kontraktua për të furnizuar me ushqim Kremlinin, duke i dhënë atij pseudonimin “kuzhinieri i Putinit”. Firmat e lidhura me Prigozhin fituan gjithashtu kontrata ushqimore fitimprurëse nga shkollat ushtarake dhe shtetërore.
Si lindi “famëkeqi” Wagner
Pas pushtimit rus të Ukrainës në vitin 2014 filluan të shfaqeshin shenja se Prigozhin nuk ishte një biznesmen i zakonshëm. Një kompani ushtarake private e fshehtë që thuhet se ishte e lidhur me të, fillimisht u raportua se po luftonte forcat ukrainase në rajonin lindor të Donbasit. Zakonisht njihet si Wagner – sipas shenjës së thirrjes së përdorur nga një prej komandantëve kryesorë të tij të hershëm. Ai thuhet se ishte i magjepsur nga Gjermania naziste, e cila përvetësoi veprat e kompozitorit të shekullit të 19-të për propagandë. Ironikisht, “de-nazifikimi” i Ukrainës është një objektiv kryesor i deklaruar i pushtimit në shkallë të plotë të Ukrainës nga Presidenti Putin, i nisur në shkurt 2022.
Me kalimin e kohës, grupi mercenar fitoi një reputacion të frikshëm për brutalitetin. Anëtarët e Wagner janë akuzuar se kanë torturuar një rob sirian me një vare, i kanë prerë kokën dhe më pas i kanë vënë zjarrin trupit të tij në vitin 2017. Një vit më pas, tre gazetarë rusë u vranë ndërsa hetonin praninë e Wagner në Republikën e Afrikës Qendrore. Në vitin 2022, Wagner u akuzua përsëri për vrasjen e një njeriu me vare, për dyshimet se ai kishte “tradhtuar” grupin në Ukrainë. Prigozhin i përshkroi pamjet e paverifikuara të vrasjes brutale si “vdekje qeni “. Pasi anëtarët e Parlamentit Evropian kërkuan që Wagner të caktohet si një grup terrorist, ai pretendoi se u kishte dërguar politikanëve një vare të njollosur me gjak.
Për vite të tëra, Prigozhin mohoi të kishte ndonjë lidhje me Wagnerin dhe madje paditi njerëzit që pretendonin se ai kishte lidhje. Por më pas, në shtator 2022, ai tha se kishte krijuar grupin në 2014. SHBA, BE dhe Britania e Madhe kanë vendosur të gjitha sanksione ndaj Wagner, por lejohet të operojë në Rusi, edhe pse ligji ndalon aktivitetet mercenare. Për vite me radhë, ai është akuzuar se qëndron pas të ashtuquajturave “fabrika bot”, të cilat përdorën llogari në mediat sociale dhe faqet e internetit për të përhapur pikëpamje pro-Kremlinit. Përpjekje të tilla u udhëhoqën nga Agjencia e Kërkimeve të Internetit (IRA) me bazë në Shën Petersburg, e njohur më së miri për ndërhyrjen në zgjedhjet presidenciale të SHBA-së të vitit 2016.
Ish-drejtori i FBI-së, Robert Mueller, i cili u emërua për të hetuar pretendimet për marrëveshje të fshehtë midis fushatës së Donald Trump dhe Rusisë, arriti në përfundimin se IRA kreu një fushatë në media sociale e krijuar për të provokuar dhe përforcuar mosmarrëveshjet politike dhe sociale në SHBA. Më pas ai evoluoi në një operacion për të mbështetur Trump dhe për të përçmuar rivalen e tij në zgjedhje, Hillary Clinton, thuhet në raportin e Mueller.
SHBA vendosi sanksione ndaj IRA-s dhe Prigozhin personalisht për ndërhyrje në zgjedhjet presidenciale të vitit 2016 dhe më pas tentoi të ndërhynte në zgjedhjet e 2018-ës. Ukraina është një tjetër objektiv kryesor i fushatave të dezinformimit të IRA-s dhe, sipas Mbretërisë së Bashkuar, “ushtarët kibernetikë” me lidhje të dyshuara me Prigozhin kanë sulmuar vende duke përfshirë Britaninë e Madhe, Afrikën e Jugut dhe Indinë. Ashtu si me Wagnerin, pasi mohoi çdo përfshirje dhe paditi njerëzit që akuzonin për fushata dezinformimi, Prigozhin pretendoi në shkurt 2023 se ai kishte “konceptuar, krijuar dhe drejtuar” IRA-n.
Lufta e Ukrainës
Gjatë gjithë kësaj kohe Prigozhin shmangu vëmendjen, zakonisht duke komunikuar me mediat nëpërmjet deklaratave të lëshuara nga kompania e tij e hotelierisë, Concord. Kjo ndryshoi pasi Rusia nisi pushtimin e saj në shkallë të plotë të Ukrainës në shkurt 2022. Muaj pas fushatës, ajo po ngecte qartë dhe shërbimet e Prigozhin ishin përsëri shumë të kërkuara. Pas vitesh mohimi të ekzistencës së Wagner-it, më 27 korrik 2022, media e kontrolluar nga Kremlini papritmas pranoi se po luftonte në Ukrainën lindore. Prigozhin gjithashtu filloi të postonte video në mediat sociale në të cilat ai mburrej me bëmat e Wagner në Ukrainë. Në këtë kohë, asnjë kompani tjetër ushtarake private në botë nuk kishte akses në kaq shumë pajisje, duke përfshirë avionë luftarakë, helikopterë dhe tanke. Një video e publikuar më 3 mars tregoi Yevgeny Prigozhin duke folur në Bakhmut.
Por shpejt u bë e qartë se marrëdhëniet e Prigozhin me ushtrinë ruse ishin shumë të tensionuara. Ai kritikoi në mënyrë të përsëritur pushtetin më të lartë të Rusisë, pohoi se ministria e mbrojtjes e vuri Wagnerin nga uria për municione dhe në një moment madje akuzoi Ministrin e Mbrojtjes Sergei Shoigu dhe shefin e Shtabit të Përgjithshëm Valery Gerasimov për tradhti. Pasi dhjetëra mijëra trupa ruse u vranë në Ukrainë, Prigozhin u lejua të rekrutonte në burgje. Ai personalisht vizitoi shumë burgje për t’u premtuar kriminelëve të dënuar se do të mund të ktheheshin në shtëpi të lirë dhe me dënimet e tyre të hequra, pas gjashtë muajsh luftime për Wagnerin në Ukrainë – nëse do të mbijetonin. Inteligjenca e Mbretërisë së Bashkuar vlerëson se rreth gjysma e të burgosurve që Wagner ka vendosur në Ukrainë ose janë plagosur ose vrarë. Ndërsa marrëdhëniet e Prigozhin me ministrinë e mbrojtjes u përkeqësuan, atij iu ndalua të rekrutonte më shumë të burgosur në fillim të vitit 2023.
Pse Kremlini ka nevojë për Prigozhin?
Një arsye kryesore është se qeveria ruse mund të përdorë Yevgeny Prigozhin për qëllimet e veta duke mohuar përfshirjen e drejtpërdrejtë Dhe pse Prigozhin përfundoi në këtë rol? Sipas gazetarit Ilya Zhegulev, i cili ka studiuar në detaje biografinë e Prigozhin, ka disa arsye. “Ai kurrë nuk refuzoi të bënte vepra të pista. Ai nuk kishte asgjë për të humbur nga reputacioni,” argumenton Zhegulev.
E kaluara e Prigozhin ishte një arsye tjetër, shton ai. “Putinit nuk i pëlqejnë njerëzit me një reputacion jashtëzakonisht të pastër, sepse ata janë të vështirë për t’u kontrolluar. Nga ky këndvështrim, Prigozhin ishte një kandidat ideal.” Në një intervistë të rrallë në vitin 2011, Prigozhin tha se dikur kishte shkruar një libër për fëmijë ku personazhi kryesor “ndihmoi mbretin të shpëtonte mbretërinë e tij” dhe më pas vazhdoi të bënte “diçka vërtet heroike”.
Sot “grusht shteti”?
Pakënaqësitë kishin nisur të shpërfaqen prej kohësh, por sot duket se lufta është e hapur: Grupi mercenar rus Wagner, i udhëhequr nga Yevgeny Prigozhin, pretendon se ka pushtuar objektet ushtarake në qytetin e Rusisë, Rostov-on-Don, ndërsa Vladimir Putin e akuzoi ish krahun e tij të djathtë për tradhti.Prigozhin ka bërë thirrje për rebelim kundër ushtrisë ruse, edhe pse mohon synimet për grusht shteti. Ndërkohë, pa e përmendur emrin e tij por duke e nënkuptuar, Putinit u zotua të ndëshkojë ashpër personat të cilët qëndrojnë pas këtij rebelimi. Prigozhin deklaroi këtë mëngjes se kishte kaluar në Rusi nga Ukraina me forcat e tij për të rrëzuar lidershipin ushtarak të Moskës dhe se kishte marrë tashmë nën kontroll strukturat ushtarake dhe aeroportin në Rostov.
