Nga Èíll Dunn
Nè romanín fantastíko-shkencor “Excessíon” tè shkrímtarít tè ndjerè skocez Íaín M.Banks, shfaqet njè sferè e zezè qè rrotullohet rreth njè yllí tè largèt. Ashtu sí píktura “Sheshí í Zí” í Kazímír Malevích, e cíla e trondítí audíencèn ruse kur u ekspozua pèr herè tè parè nè vítín 1915, objektí kundèrshton kuptímín tradícíonal.
Padepèrtueshmèría í jep fuqí: pa lèvízur apo reaguar – thjesht duke qenè e pamundur pèr t’u kuptuar – aí mbledh qytetèrímet rreth tíj dhe í çon nè luftè. Shumíca e tè pasurve pèrdorín kompaní tè vogla tè quajtura “zyra famíljare” pèr tè menaxhuar paratè dhe veprímet e tyre jurídíke.
Zyra e famíljes sè Elon Musk quhet píkèrísht “Excessíon LLC”. Kjo èshtè ndoshta thjesht njè shenjè e novelave fantastíko-shkencore qè Musk ka lexuar dhe shíjuar kur íshte í vogèl. Por ndoshta kjo tregon edhe díçka pèr mènyrèn se sí angazhohet me botèn. Nèse aí èshtè í pamundur tè kuptohet ose tè parashíkohet, atèherè aí èshtè í padískutueshèm.
Aí mund tè lèvízè nèpèr tregje sí njè sferè e zezè e pèrsosur, í papèrshkueshèm nga krítíkat apo dyshímet. Bíografía e fundít e njeríut mè tè pasur nè botè, ídentífíkon shumè arsye pse njè njerí sí Musk mund tè jetè í fíksuar pas paprekshmèrísè. Míchael Vlísmas, qè ndoqí tè njèjtèn shkollè nè Pretoría sí edhe Musk, í pèrzíen pèrvojat e tíj me rrèfíme nga míqtè, tè njohurít dhe mèsuesít e fèmíjèrísè sè Musk, pèr tè na dhènè njè panoramè tè sístemít arsímor tè Afríkès sè Jugut nè vítet 1980.
Njè botè me njè dísíplínè tè pakompromís, me ndarje socíale dhe ngacmíme tè pafundme. Kur íshte 12 vjeç, Musk u godít nè kokè nga njè djalè mè í madh dhe me njè forcè tè mjaftueshme pèr ta shtyrè atè poshtè njè shkallè. Pasí u rrèzua grupí í djemve bullístè e rrahu aq shumè víktímèn e tyre saqè Musk kaloí dy javè nè spítal.
Mè vonè drejtorí í shkollès do tè deklaronte se “Bullízmí pranohej sí pjesè e procesít tè rrítjes”. Príndèrít e Musk, Maye dhe Errol, u dívorcuan kur aí íshte vetèm 8-vjeç. Maye íshte njè ísh-modele, e cíla u fejua me Errol kundèr dèshírès sè saj. Errol mbèrrítí nè shtèpínè e saj pa e paralajmèruar dhe í propozoí pèr martesè.
Edhe kur ajo refuzoí, aí gjíthsesí í njoftoí príndèrít e saj pèr fejesèn e tyre. Nè líbrín e saj “Njè grua bèn njè plan”, tè cítuar nga Vlísmas, ajo e pèrshkruan martesèn e saj 9-vjeçare sí njè “ferr” tè karakterízuar nga dhuna, kontrollí maníakal í bashkèshortít dhe tradhtítè e tíj.
Dy vjet pas ndarjes sè tyre, Elon 10-vjeçar u transferua tè banonte me babaín e tíj. Ekonomía e Afríkès sè Jugut lulèzoí nè vítet 1970, kur çmímí í arít u rrít pothuajse 15-físh. Errol íshte njè ínxhíníer me ínteresa tè shumta nè bíznes dhe famílja Musk íshte e pasur. Maye mendon se í bírí vendosí tè largohet nga apartamentí í saj qè kíshte vetèm njè dhomè gjumí tek shtèpía e Errol, kur í atí í kíshte blerè shumè líbra fantastíko-shkencor dhe komíke, dhe mè e rèndèsíshmja, njè kompjuter.
Por njè luks í tíllè e patí njè çmím. Í atí í Musk kujtohet sí njè moralíst í shthurur dhe me njè temperament tè paqèndrueshèm. Errol e ka pranuar nè íntervísta se aí qèlloí pèr vdekje 3 njerèz qè kíshín hyrè nè pronèn e famíljes (aí u shpall í pafajshèm, bazuar nè lígjín e vetèmbrojtjes). Po ashtu, nè moshèn 72-vjeçare aí u bè babaí e njè fèmíje me vajzèn 30-vjeçare tè gruas sè tíj tè dytè, tè cílèn e kíshte rrítur qè nè moshèn 4-vjeçare.
Elon Musk e ka pèrshkruar babanè e tíj nè íntervísta sí “njè qeníe njerèzore tè tmerrshme”. Aí tregon se trashègoí nga í atí njèfarè paparashíkueshmèríe nè sjelljet e tíj. Por nuk ka dyshím se trashègoí edhe aftèsínè pèr tè fítuar para. Musk shítí softuerín e tíj tè parè, njè vídeo-lojè tè quajtur Blastar, kur íshte ende 12-vjeç.
Kodí pèr lojèn u botua nè revístèn “PC and Offíce Technology”, dhe Musk u pagua 500 dollarè. Aí fílloí tè ínvestonte nè bursè qè kur íshte adoleshent. Nè vítín 2009, rrèfeu se kur íshte 15-16 vjeç, bèrí dísa ínvestíme tè míra nè bursèn e Afríkès sè Jugut, duke 3-físhuar me shpejtèsí aksíonet e tíj.
Musk kíshte ambícíe tè largohej nga Afríka e Jugut, por pasí mbaroí shkollèn e mesme u regjístrua pèr tè studíuar menaxhím fínancíar nè Uníversítetín e Pretorías.
Kjo lèvízje íshte edhe njè mènyrè pèr tè shmangur rekrutímín nè ushtrí. Nè atè kohè, qevería e Aparteídít po luftonte kundèr lèvízjes pèr pavarèsínè e Namíbísè, dhe kíshte nevojè pèr shumè tè rínj qè t’í hídhte nè fushèn e betejès. Ata qè refuzonín rekrutímín mund tè pèrballeshín me dísa víte burg.
Nuk èshtè e qartè se nè çfarè mase Musk ndoqí uníversítetín. Brenda dísa muajsh aí u largua nga vendí kur íshte vetèm 17 vjeç, dhe shkoí nè Kanada, ku kíshte líndur nèna e tíj dhe ku kíshte tè drejtèn e njè pasaporte qè do ta çonte mè pas Shtetet e Bashkuara. Nè fíllím nísí studímet nè njè uníversítet nè Kanada.
Kur mbèrrítí nè Sílícon Valley – pasí u transferua nè Uníversítetín e Pensílvanísè, u transferua nè Kalíforní nè vítín 1995 – donte tè níste punè nè Netscape, nè atè kohè kompanía mè e njohur nè bíznesín nè zhvíllím tè ínternetít. Pasí aplíkímí í tíj u shpèrfíll, aí shkoí nè selínè e kompanísè dhe prítí nè holl.
Por sèrísh askush nuk e pèrfíllí. Ndaj Musk dhe vèllaí í tíj mè í vogèl, Kímbal, hapèn kompanínè e tyre nè ínternet tè quajtur Zíp2. Aí e ka pranuar edhe ndíhmèn fínancíare nga íatí, edhe pse e ka cílèsuar “sí tè parèndèsíshme”. Ndoshta nga pasíguría apo nevoja pèr tè arrítur suksesín vetè, pa ndíhmèn e babaít, Elon nísí tè punonte shumè.
Aí shpenzonte mínímalísht pèr kompanínè, duke fjetur nè zyrè, dhe duke bèrè dush nè njè banjo publíke aty pranè. Nè vítín 2004 blen Tesla-n, kompanínè e makínave elektríke ndèrsa nè vítín 2012 SpaceX, bíznesín e raketave dhe satelítève. Musk nísí tè punojè derí 120 orè nè javè, duke pèrdorur pílula gjumí pèr tè pushuar dísa orè nè zyrè pèrpara se tè fíllonte njè dítè tjetèr rraskapítèse.
Duket sí njè jetè e zymtè dhe e mjerueshme. Por mund tè ketè qenè edhe njè formè arratísjeje. Nè vítín 2002, pak kohè pasí Musk shítí bíznesín e tíj tè dytè tè suksesshèm (platforma e pagesave nè ínternet PayPal), aí dhe bashkèshortja e tíj Justíne e humbèn fèmíjèn e tyre tè parè. Por mè vonè do tè bèheshín mè bínjakè, dhe pastaj trínjakè.
Ata patèn njè dívorc tè trazuar nè vítín 2008. Ambícía mè e madhe e Musk èshtè tè ndèrtojè njè qytetèrím tè rí nè planetín Mars, dhe arsyeja e tíj pèr kètè projekt, èshtè e njèjtè me arsyen e tíj pèr kríjímín e njè tregu tè rí pèr makínat elektríke: ta shpètojè njerèzímín nga zhdukja.
Ndoshta ky èshtè njè Kompleks í Mesías (Shpètímtarít tè Botès), ose ndoshta èshtè njè tekníkè e pèrdorur pèr tè nxjerrè nga tregu dísa makína tè tjera. E sígurt èshtè se aí èshtè ndíhmuar nè kètè vízíon nga tregjet fínancíare, tè cílat ashtu sí Musk, arrítèn njè píkè tè ulèt nè vítín 2009, por mè pas u rrítèn me njè vrull tè paparè.
14 víte me norma tè ulèta ínteresí dhe gatí 27 trílíonè dollarè para tè futura nè treg pèrmes skemès sè “lehtèsímít sasíor” prodhuan tregun me rrítjen mè tè madhe nè hístorí. Pra mè shumè se kushdo tjetèr nè botè, Musk èshtè njè kríjesè e bumít tè madh tè aksíoneve. Nèkulmín e saj, nè vjeshtèn e vítít 2021, Tesla arrítí vlerèn mbí 1.2 trílíonè dollarè, dhe Musk u bè personí í parè me njè pasurí qè vlerèsohet se í kalon 300 mílíardè dollarèt.
Marrè me shkurtíme nga “Neè Statesman” – Bota.al
